Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 35

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
í tæri við, kallar Marx vörufetísisma. Lukács virðist eiga við það sama með
hlutgervingunni, en hugtak hans fær þó víðari merkingu þarsem honum tekst
hetur að sýna frammá vöxt þessa „töframáttar11 og áhrifa hans á flest sem í
senn er mannlegt og óhlutkennt. Þau svið sem vörufetísisminn nær til verða
því fleiri sem vöruframleiðslan verður meiri og víðtækari. í kapítalískum
þjóðfélögum Vesturlanda nú á dögum má segja að enginn þáttur mannlegs
veruleika sé óhultur íyrir áhrifum vöruformsins. Allt hlutgerist.
Ef smiðurinn, sem hér var nefndur, er handverksmaður með eigin verk-
stæði, lítur hann á vinnuafl sitt sem eigin getu. En um leið og afurðir hans
verða undir á markaðnum og hætta að seljast (verksmiðjuafurðir eru skilj-
anlega ódýrari en afurðir handverksmanna), um leið og hann neyðist til að
ráða sig í vinnu til annarra, tekur hann að líta á vinnuafl sitt fyrst og fremst
sem vöru. Því vinnuaflið selur hann eða leigir til ákveðins tíma gegn á-
kveðnum launum, á svipaðan hátt og hann seldi áður kaupmanninum stólana
sína. Þannig hlutgerist einn mikilvægasti — ef ekki sá allra mikilvægasti —
þáttur mannlegs lífs.
Nú eru engin greinileg skil á milli vinnuafls mannsins og mannsins sjálfs.
Þann tíma sem liann selur vinnuafl sitt lítur hann því á sjálfan sig að meira
eða minna leyti sem vöru. Hann hefur ekki fullan yfirráðarétt yfir sjálfum
sér fyrren að vinnudegi loknum. Hann er tæki í höndum atvinnurekandans.
En hætti hann að vinna hjá öðrum er sagt að hann verði jrjáls maður eða
sjálfs sín herra. Þetta á ekki síður við um hugsunarstörf en líkamleg. Smið-
urinn í húsgagnaverksmiðjunni getur liugsað sitt á meðan hann stendur við
rennibekkinn. Hann selur vinnuafl sitt, liæfni sína og handbrögð, en hann sel-
ur sig aldrei allan. Hug hans og tilfinningar getur einn einstakur atvinnu-
rekandi aldrei lagt undir sig nema að takmörkuðu leyti. En blaðamaður sem
gerir það að daglegu starfi sínu að básúna tilfinningar sínar og smekk á
flestu milli himins og jarðar, hann selur sig allan eða því sem næst. Hann
hættir ekki að hafa tilfinningar og smekk þegar hann hefur lokið við að skrifa
grein dagsins.
Einsog áður segir haldast aukning vöruframleiðslu og aukning verkaskipt-
ingar í hendur. Við iðnvæðingu og æ fullkomnari vélar eykst hvorttveggja
hröðum skrefum. Um leið fækkar hinum einstöku framleiðendum. Hundrað
handverksmenn sem áður voru sjálf sín herrar selja nú verksmiðjueigandan-
um vinnuafl sitt. Þetta fyrirkomulag hefur auðvitað ótvíræða kosti. Hundrað
smiðir í verksmiðju eru fljótari að smíða hundrað stóla en einn handverks-
smiður að smíða einn stól á eigin verkstæði. Stólarnir verða ódýrari og fleiri
15 TMM
225