Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 23

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
sögu seinni tíma. Hversvegna er söguljóðið ekki lengur nothæft? Lukács
segir að það sé vegna þess að heimsskoðunin hafi breytzt. En hann reynir
ekki að neinu ráði að útskýra hversvegna hún hafi breytzt; það er þó aug-
ljóst að hann er fjarri því að útskýra þessa breytingu útfrá efnishyggjunni.
Heimur Hómers er lokuð heild, ljós og skiljanleg, og persónur hans eiga ekki
við nein „vandamál“ að stríða, komist þær í háska er það sjaldnast sálar-
háski; þær lifa í sátt við guðina og umhverfi sitt hvað sem á bjátar. Heimur
skáldsagnanna er sundraður og óljós, persónur þeirra eru í eilífri ósátt við
guð og umhverfi sitt og líða meira fyrir innri ófullkomnun en ytri aðstæður.
Ólíkir heimar kalla á ólík form. Skáldsagan er listrænt tjáningartæki borgara-
stéttarinnar á sama hátt og söguljóðið var listrænt tj áningartæki forngrikkja.
Söguþróunin er þessvegna ekki einungis andstæð manneskjunni, heldur líka
skáldskapnum, því það er erfiðara að lýsa sundruðum heimi sem heild en
heimi samræmis og einingar. í augum Lukácsar verður fornöldin glötuð sæla
og kapítalisminn ástand allrar andstyggðar. Skáld þessa tíma er því Dosto-
éfskí, því hjá honum mótar greinilega fyrir heimi þar sem andlegt samræmi
er aðal alls lífs; og þetta ríki Dostoéfskís hlýtur að vera í nánd. Það má
segja að söguháspeki þessarar bókar — sem þrátt fyrir allt hefur að geyma
margar þær spurningar sem Lukács hefur verið að glíma við allt frammá
þennan dag — sé síðasta framlag hans.til borgaralegrar hugsunar, því það
fór eins fyrir honum og gervallri Evrópu: hann kom ekki samur og jafn útúr
heimsstyrj öldinni fyrri.
Lukács var friðarsinni, en eins og hann segir sjálfur: útópískur friðarsinni.
Hann tók afstöðu gegn styrjöldinni án þess að setja hana í meiriháttar
pólitískt samhengi. Hann bjó í Heidelberg í stríðshyrjun og vann að „Die
Theorie des Romans“. Ásamt nokkrum menntamönnum svipaðs sinnis og
hann (Ernst Bloch og Karl Jaspers m. a.) einangraði hann sig frá stríðs-
æðinu — „einsog sögufólkið í „Decamerone“ frá drepsóttinni“. Kennari
hans, Georg Simmel, söng stríðinu lof, og þess var ekki langt að bíða að
leiðir þeirra skildu. Pólitískur áhugi Lukácsar óx eftir því sem leið á stríðið.
Mikinn þátt í því átti Ernst Bloch, en hann vann þá að „Geist der Utopie“,
verki þar sem hugmyndir Marx um drottnun hagkerfisins yfir manninum
liggja til grundvallar. Það sem tafði mest fyrir þeim félögum var eskato-
lógía (,,endalokafræði“) Hegels; efnishyggja þeirra var líka mekanísk frem-
ur en díalektísk.
Þátttaka Ungverjalands með Miðveldunum í styrjöldinni bætti ekki á-
standið þar í landi. Álitið er að um hálf milljón ungverskra hermanna hafi
213