Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 75

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
koma auga á, sem týpískar afstæður í týpískum, heilsteyptum samfélagsveru-
leika, einfaldlega vegna þess að þeir finna ekki nægilega sterka samsvörun
þess arna í eigin lífi. Sá tilfinningakuldi sem einkennir nútímabókmenntir
í samanburði við mikinn hluta klassískra bókmennta á ekki heldur rætur að
rekja til meðvitaðrar og markvissrar stefnu höfundanna í þessa átt, heldur
sprettur hann uppúr samfélagsveruleika þar sem flest mannleg verðmæti
verða að víkja fyrir dauðum hlutum. í öðru lagi er enginn rithöfundur
svo virkur samfélagsþátttakandi að hann hafi haldgóða eigin reynslu af
„sjálfstæðum“, niðurbútuðum, flóknum en veigamiklum þáttum þjóðlífsins.
Stefni hann að umfangsmikilli heildarmynd viðfangsefnisins er því hætt við
að endurspeglunin verði vélræn fremur en lífræn og þarafleiðandi ekki sér-
lega raunsær, sannur og rismikill skáldskapur. Þess finnast ófá dæmi.
Hjá Lukácsi helzt þessi skiljanlegi skortur á innsýn í kapítalismann einsog
hann er verstur í dag í hendur við takmarkaða getu hans til að setja sig í
spor skálda og rithöfunda. Hann hefur aldrei fengizt við skáldskap sjálfur
og virðist hafa lítið auga fyrir persónulegum séreinkennum þeirra höfunda
sem hann fjallar um og þeim vandamálum sem þeir eiga við að glíma í
starfi sínu. Þetta tvennt tel ég valda mestu um þá þrákelkni hans að vilja
ekki útvíkka raunsæishugtakið. Kröfur hans eru heldur ekki sérstaklega
„raunsæjar“ í augum flestra yngri höfunda. Það er einsog hann sé að hvetja
menn til að hefja sig til flugs með berum höndunum. En raunsæiskröfur
hans missa ekki fullkomlega gildi sitt við það. Til að menn geti lyft sér einn
þumlung frá jörðu getur verið nauðsynlegt að stefna eitthvað hærra.
En hvaða möguleika á höfundur nú á dögum sem ekki vill flýja samfélags-
veruleikann? Möguleikarnir eru til, en þeir eru ekki óteljandi og ekki allir sér-
lega kræsilegir. Það hefur líka farið svo á síðustu árum fyrir mörgum ungum,
sósíalískum höfundum, sem gert hafa sér grein fyrir takmörkunum og mátt-
leysi skáldskapar síns, að þeir hafa snúið baki við öllum alvarlegri tilraunum
til listrænnar sköpunar og beint kröftum sínum þess í stað inní beina baráttu
gegn skipulagi kapítalismans með því að skrifa umræðuverk af ýmsu tagi.
Enga skil ég betur en einmitt þessa höfunda. En ég tel stórvarasamt að gera
þessa virðingarverðu breytni að almennri reglu, þó ekki sé nema vegna þess
að skáldskapur hefur þekkingar- og skilningshlutverki að gegna sem ekki er
hægt að rækja á öðrum sviðum bókmennta.
Sósíalískur rithöfundur hlýtur að spyrja sjálfan sig að því fyrir hverja
hann er að skrifa. Því heiðarlegar sem hann svarar þessari spumingu, því
erfiðara gerir hann sér fyrir. Ef hann kemst að þeirri niðurstöðu að það
265