Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 69

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
einangrunin og firring nútímamannsins — segir Lukács —- en þar er þetta
firringarástand þessa heims, nánar tiltekið borgaralegs þjóðfélags á heims-
valdaskeiði kapítalismans, það er ekki yfirskilvitlegt, heldur skapað af mönn-
um, það er ekki óbreytanlegt, heldur breytanlegt. Persónur Thomasar Manns
eru bæði einstaklingar og týpur, þær taka breytingum í samfélagsveruleika
sem breytist stöðugt: samfélagsveruleikinn breytir þeim og þær breyta hon-
um; þær eru ekki stjarfar og storknar í óhagganlegu og algildu umhverfi.
Þó Lukács þreytist seint á að vísa til hinna miklu raunsæishöfunda 19.
aldar sem fyrirmynda fyrir vesturlenzka nútímahöfunda, þá gerir hann sér —
þó ekki mætavel — grein fyrir því að samfélagsveruleikinn er annar og erf-
iðari viðfangs en á dögum Balzacs. Hann á heldur alls ekki við að menn fari
að apa eftir Tolstoj og Stendhal, heldur aðeins að þeir læri af raunsæisaðferð
þeirra og aðlagi hana breyttum veruleika. Hann er alls ekki sá svarni óvinur
allra formbreytinga sem andstæðingar hans vilja stundum gera hann að;
það kemur greinilega fram þegar hann skrifar um Thomas Mann. Hann er
kannski ekki fyrsti maður — en með þeim fyrri — til að styðja við bakið
á öllum formbreytingum svo framarlega sem þær fara ekki framúr því sem
hann álítur raunsætt. En þarsem raunsæishugtak hans er fremur þröngt getur
barátta hans fyrir raunsæjum bókmenntum tekið á sig mynd andstöðu gegn
formbreytingum, mynd formalisma.
Margt bendir til að Lukács telji ekki möguleikana fyrir því sem Engels
kallaði sigur raunsæisins jafnmikla í dag og á öldinni sem leið. Nútímahöf-
undur á ekki jafnauðvelt með að endurspegla veruleikann á raunsæjan hátt
og t. d. Balzac. Síaukin hlutgerving og yfirbreiðsla borgaralegrar hugmynda-
fræði gerir skurn yfirborðsveruleikans æ þykkari og erfiðari að brjóta. Höf-
undur sem sér ekki undir yfirborð rekst heldur ekki á þann framvinduten-
dens sem býr í samfélagsveruleikanum og gæti orðið heimsskoðunartendens
hans yfirsterkari. Og þó hann sjái undir það, skiptir það ekki jafnlitlu máli
og áður hvort hann tekur afstöðu með því nýja eða því gamla, því lífvænlega
eða því deyjandi, sem eilíflega stríðir hvort gegn öðru í allri samfélagsþróun.
Ef hann tekur afstöðu með því gamla og deyjandi er meiri hætta á að hann
öðlist ekki það samfélagslega „perspektíf“, sem er forsenda fyrir heildarsýn,
en það var fyrir höfund einsog Balzac sem aldrei þurfti að brjótast í gegnum
neinn teljandi yfirborðsveruleika og fékk raunsanna heildarmynd af sam-
félaginu með heiðarlegum vinnubrögðum einum saman. Afstaða nútímahöf-
imdar með því lífvænlega og gegn því deyjandi getur hjálpað honum til
skilnings, þekkingar og heildarsýnar. Hún getur stutt hann til raunsæis.
259