Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 50

Tímarit Máls og menningar
var allt í senn hagfræðingur, trúarbragðasérfræðingur, sagnfræðingur, heim-
spekingur og stjórnmálamaður, en skilningur hans á þjóðfélagsheildinni varð
samt aldrei „altækur“, hann var klofinn í marga búta sem náðu ekki saman.
En yfirbreiðslutilhneiginga gætir einnig í borgaralegum bókmenntum,
ekki aðeins hjá lággresinu, heldur einnig puntstráum þeim sem hæst ber.
IV
Lukács er óaðgengilegur að því leyti að hann hefur hvergi safnað höfuðskoð-
unum sínum á bókmenntum saman í einn stað. Það er ekki hægt að taka neina
eina bók eftir hann og segja: Þetta er Lukács! Skoðanir hans verður að tína
saman úr flestu sem hann hefur skrifað um þessi efni og jafnvel önnur. Sú
bók sem kemst næst því að gefa heildarmynd af kenningum hans er „Wider
den missverstandenen Realismus“ (Gegn hinu misskilda raunsæi). Það er
líka ekki óalgengt að sjá menn ræða bókmenntakenningar hans einsog hann
hefði aldrei skrifað neitt annað. En ef Lukács á að nj óta sannmælis er nauð-
synlegt að leita víðar fanga. Fyrrihluti þessarar bókar, sem byggir á fyrir-
lestrum sem Lukács hélt m. a. við ýmsa háskóla á Ítalíu, er saminn haustið
1955, seinnihlutinn strax eftir 20. flokksþingið í febrúar 1955, og formálinn
ekki fyrren eftir uppreisnina, í apríl 1957. Bókin ber augljós merki þess að
vera skrifuð á tvennum tímum, auk þess sem hún einkennist nokkuð af örlítið
barnalegum vonum sem Lukács gerði sér um Heimsfriðarhreyfinguna á þess-
um árum. En hún er líka alltof yfirhorðskennd og ósnyrtileg til að hægt sé að
líta á hana sem annað en vísbendingu til þeirra verka sem hann hefur betur
unnið. Það er samt engin leið að snúa við henni baki, því í henni ræðir
Lukács módernismann svonefnda ýtarlegar en bæði fyrr og síðar. En ég mun
reyna að taka eins lítið mið af henni og kostur er.
Menn þurfa ekki að hafa skrifað jafnmikið og ókerfisbundið og Lukács
til að bjóða heim ótal vafasömum túlkendum sem draga það eitt fram í dags-
ljósið er þeim hentar bezt. Einum hefur reynzt mögulegt að sýna frammá að
sem bókmenntakönnuður væri Lukács íhaldsgaur og afturhaldsseggur, öðrum
að hann væri rómantískur byltingarsinni, þriðja að hann væri endurskoðun-
arsinni á kafi í borgaraskap, og fjórða að hann væri fyrst og fremst siðfræð-
ingur og heimspekingur með fremur lágkúrulegan smekk á allri nútímalist.
Enginn þeirra laug til eða fór með teljandi vitleysur. Allir hafa þeir samt
rangt fyrir sér. Lukács er ekki bara íhaldsgaur, bara rómantískur byltingar-
sinni o. s. frv., hann er allt þetta og margt margt fleira. Verk hans eru fjöl-
240