Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 54

Tímarit Máls og menningar
manneskjuna á svið og mála í kringum hana leiktjöld, heldur verður að sýna
hana og lýsa henni í víxláhrifum hennar og umhverfisins. Því betur sem það
tekst og því fleiri þætti þessara víxláhrifa sem hægt er að tengj a frásögninni á
listrænan hátt, því meiri möguleika hefur verkið til að verða raunsær skáld-
skapur og „sannur“. Lukács segir að það sé ein af grundvallarþörfum manns-
ins að lifa sjálfan sig sem heilan og ósundraðan í samfélagslegu umhverfi sem
hafi á sér heildarmynd, og að þessi þörf verði knýjandi í kapítalistísku þjóð-
félagi þar sem verkaskiptingin, gernýtingin o. fl. hlutar manninn niður í vit-
und hans sjálfs og slítur hann úr samfélagslegum tengslum við annað fólk, og
þar sem maðurinn er sviptur samfélagsþátttöku og öðlast aldrei neina heild-
arsýn yfir framleiðslukerfið og byggingu samfélagsins. Trúarbragðakenn-
ingar ýmsar og siðfræði reyna að lappa uppá einstaklinginn og gera hann
aftur að heild í heild, en við þetta þjóðskipulag er það aðeins í list og
skáldskap sem maðurinn rekst á þá einu raunverulegu „endursameiningu per-
sónuleikans“ sem hann þarfnast. En því hlutgerðari og firrtari sem samfé-
lagsveruleiki kapítalismans verður, því erfiðara á rithöfundurinn með að
draga upp heildarmynd af veruleikanum. Maðurinn er ekki lengur — í sjálfs
sín huga — heild í heild, heldur er hann sundraður í sundruðum heimi. Sú
heildarmynd viðfangsefnisins sem einkenndi stórvirki vesturlenzkra bók-
mennta frá Hómer til Tolstojs, tók að missa mátt á síðari helmingi síðustu
aldar. Núorðið má segja að það sé viðburður ef skrifuð eru meiriháttar verk
sem hafa að geyma heillegan efnivið í heillegu formi, það sem Lukács segir
að sé aðal klassískra bókmennta, og þar með taldar krítískar raunsæisbók-
menntir 19. aldar.
í áðurnefndu bréfi til Margaret Harkness segist Engels líta á það sem
einn mesta sigur raunsœisins að Balzac skyldi í skáldskap sínum neyðast til að
vinna gegn pólitískum fordómum sínum og samúð með aðlinum. Sigur raun-
sæisins er þriðja grundvallarhugtakið í raunsæiskenningu Lukácsar. Með því
á liann við það sama og Engels, þ. e. að mjög heiðarleg og listræn endur-
speglun raunveruleikans beri sigur af samfélagslegum, pólitískum og per-
sónulegum fordómum höfundarins (og hvaða maður hefur ekki einhverja
fordóma?). Mikilhæfur raunsæishöfundur þarf alls ekki að vera framfara-
sinnaður eða pólitískt meðvitandi (í marxistískri merkingu). Hann getur
jafnvel verið argasta afturhald. Ef liann er hæfileikaríkur, heiðarlegur og
hreinskilinn lífsathugari víkja skoðanir hans fyrir raunsönnu eðli veruleik-
ans. Dæmi um slíka höfunda eru mýmörg á öldinni sem leið. í rauninni má
segja að allar rismiklar bókmenntir þeirrar aldar beri merki um sigur raun-
244