Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 26

Tímarit Máls og menningar
því það sama um þessa bók og margt annað sem Lukács hefur skrifað: til að
komast að því sem mestu máli skiptir, hinum lifandi kjarna, þarf að sía frá
bæði hismi og húmbúkk. Sérlega auðskilinn er Lukács heldur ekki í þessari
hók, og sumstaðar má rekast á yfirborðsmennsku og andlegan subbuskap.
Þrátt fyrir þetta er „Geschichte und Klassenbewusstsein“ einstaklega lifandi
og vekjandi bók, ekki síður en 1923. Og ótvíræð áhrif hefur hún haft, bæði
hismi hennar og kjarninn. Adorno, Horkheimer, Marcuse, Walter Benjamin,
Karl Mannheim, Erich Fromm, Lucien Goldmann, André Gorz og Sartre eru
nokkrir þeirra manna sem sótt hafa í námur þessarar bókar.
í Vín lifði Lukács við fátækt og öryggisleysi. Horthy-stjórnin, einhver
blóðþyrstasta fasistastj órn millistríðsáranna, var á höttunum eftir forystu-
mönnum byltingarinnar, og 1927 fór hún frammá það við austurrísku stjórn-
ina að Lukács yrði framseldur. Það hefði sennilega verið gert, hefði ekki
Thomas Mann skorizt í leikinn. Hann skrifaði Seipel kanslara bréf og fór
þess á leit við hann að Lukácsi yrði sleppt úr haldi og ekki framseldur. í
þessu bréfi segir m. a.: „Hann (þ. e. Lukács) rakti eitt sinn kenningar sínar
fyrir mér í Vínarhorg í klukkutíma eða svo. Hann hafði rétt fyrir sér svo
lengi sem hann talaði.“ Vafalaust hafa skoðanir þeirra verið nokkuð skiptar
þegar hér var komið sögu, því aðdáun og virðing Thomasar átti að mestu
rætur sínar að rekja til „Die Seele und die Formen“ og „Die Theorie des
Romans“. En þó þeir færu um margt ólíkar leiðir, viðurkenndi samt Thomas
Mann síðarmeir Lukács sem mikilhæfasta gagnrýnanda sinn, og Lukács áleit
ekki aðeins Thomas Mann mikilhæfasta rithöfund samtímans, heldur skrifaði
hann meira um verk hans en flestra annarra nútímahöfunda.
En Thomasi Mann tókst ekki að tryggja Lukácsi langvarandi öryggi í
Austurríki, hann varð að yfirgefa landið 1929. Stuttan tíma hætti hann lífi
sínu í Ungverjalandi, komst þaðan til Sovétríkjanna þar sem hann starfaði
um skeið við Marx-Engels-stofnunina. í Berlín var hann 1931—33 og tók
virkan þátt í baráttunni gegn fasismanum. Við valdatöku Hitlers hélt hann
aftur til Moskvu. Þar starfaði hann næstum óslitið við heimspekideild Vís-
indaakademíunnar þangaðtil 1945. Á þessum árum skrifaði hann margt það
bezta sem eftir hann liggur. Sumt af því veigamesta kom þó ekki út fyrren
eftir stríð — og þá í Sviss.
Þrátt fyrir nokkrar tilvitnanir í rit Stalíns, sem stundum voru nauðsynleg-
ar til að koma einhverju á prent, bera verk Lukácsar glöggan vott um óheina
andspyrnu gegn því versta í hugmyndafræði stalínismans. Þarmeð er ekki
sagt að afstaða Lukácsar til Sovétríkjanna, þróunar sósíalismans og Stalíns
216