Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 43

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
Þannig eykur verkamaðurinn viS eignir atvinnurekandans og gerir hann
þarmecí máttugri — máttugri gagnvart honum sjálfum. Því meir sem verka-
maðurinn vinnur, því meiri verður einkaeign atvinnurekandans og þarafleið-
andi vald hans gagnvart verkamanninum sem ekki á annað en það vinnuafl
sem hann selur. Einkaeignin er því ekki aðeins orsök firringar, hún er líka
afleiðing firrtrar vinnu. Því meir sem framkvæmt er af firrtri vinnu, því öfl-
ugri verður eignastéttin og því firrtari verður vinnan. Aðrar mikilvægar or-
sakir firringarinnar eru nefnilega verkaskiptingin og gernýtingin. Þær kom-
ast ekki á hástig fyrren í tæknivæddu iðnfyrirtæki, en forsenda þess er upp-
hleðsla auðmagns: það þarf fé til að reisa verksmiðju og kaupa vélar og
vinnuafl. Þetta auðmagn skapast við það að vinnuafl verkalýðsins er keypt
lægra verði en það er selt í formi þeirrar vöru sem hann framleiðir. En þar-
sem auðmagnið er ekki í höndum hans er hægt að nota það gegn honum með
því að auka verkskiptinguna í fyrirtækinu og gera þannig vinnuna enn til-
breytingarsnauðari og ómannúðlegri en áður.
Samfélagsleg verkaskipting hefur í för með sér sterka greiningu allrar
vinnu í andlega og líkamlega. Menn vinna annaðhvort með huga eða
höndum. Það verður æ sjaldgæfara að menn vinni með hvorutveggj a. Þeir
sem vinna eingöngu með höndunum nýta ekki möguleika sína til skapandi
hugsunar. Þeir verða sljóir. En verkaskiptingin greinir líka í sundur ýmsa
þætti líkamlegrar hæfni, allt eftir því sem hagkvæmast er fyrir eigendur fram-
leiðslutækjanna. Því er þó ekki svo farið að maður sem neyddur er til að nota
aðeins örlítinn hluta líkamlegrar hæfni sinnar og ekkert af þeirri andlegu,
hafi möguleika til að beita þessari hæfni sinni á þann hátt sem honum finnst
bezt. Nei, hann er rígbundinn af vél þeirri eða færibandi sem hann vinnur
við. Það er vélin sem ákvarðar vinnuhraðannn. Það er vélin sem segir fyrir
um fjölbreytni handbragðanna. Verkamaðurinn verður vélinni undirgefinn.
Skilyrði verkaskiptingar og upphleðslu auðmagnsins er myndun markaðs
þar sem flest gengur kaupum og sölum (jafnvel „dyggð, ást, sannfæring, þekk-
ing, samvizka“). Verkamaðurinn selur vinnuafl sitt sem vöru. Hann verður
hluti í sálarlausu maskínubákni og framleiðir vörur fyrir ópersónulegan
markað. Því þróaðri sem framleiðsluhættir kapítalismans verða, því mikil-
vægara verður gildi varanna og því lítilvægara gildi mannsins. „Vaxandi
gildi hlutheimsins stendur í beinu hlutfalli við minnkandi gildi mannheims-
ins“, segir Marx. Vörurnar, hlutirnir, verða höfuðatriði allrar framleiðslu
um leið og mannlegar afstæður, eiginleikar og hæfileikar verða að aukaat-
riðum, jafnvel að neikvæðum aukaatriðum. Það er ekki óalgengt að heyra at-
233