Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 140

Tímaiit Máls og menningar
mannahöfn eitt eintak á skrifpaj.pír. Var þetta í samræmi við konunglega til-
skipun um skyldueintök íslenzkra prentsmiðja frá 10. janúar 1781.5 Athygl-
isvert er hins vegar, að ekkert eintak er ætlað Stiftisbókasafninu i Reykjavík,
sem þó var þjóðbókasafn íslendinga. Árið 1885 varð Jón Ólafsson aftur á
móti til þess að bera fram á Alþingi frumvarp um prentskil til þess safns.
Þar með voru öll formsatriði afgreidd. En hvernig stóð á því, að leyfið var
veitt gegn eindregnum mótmælum amtmannsins á Akureyri? Meðmæli hvers
urðu sterkari hjá stjórninni en andróður amtmanns? Þar kemur vart til greina
nema einn maður, — Hilmar Finsen. Hvernig staðið hefur á þessari ráð-
stöfun Finsens, er ekki fullkomlega ljóst, en ætla má, að hann hafi talið, að
prentsmiðjan gæti orðið svo sem trygging fyrir áframhaldandi dvöl Jóns
Ólafssonar á Eskifirði. Einnig má vera, að landshöfðingi hafi viljað láta
sýnast svo sem hann gerði þessa ráðstöfun fyrir Pál Ólafsson. Þá má jafnvel
gera ráð fyrir því, að þeir bræður Tryggvi og Eggert Gunnarssynir hafi verið
meðmæltir stofnun prentsmiðjunnar og því beitt áhrifum sínum í þá átt, en
þeir bræður voru báðir þingmenn Austfirðinga á þessum tíma.
En hvaðan kom Jóni Ólafssyni fé til prentsmiðjukaupanna? Tvær umsagnir
liggja fyrir um þetta atriði, en hvorug þeirra getur þó talizt örugg heimild.
í grein, sem Eiríkur Sigurðsson skrifaði í Sunnudagsblað Tímans sumarið
1966 og fjallar um Jón Ólafsson,6 segir hann, að Jón hafi keypt prentsmiðj-
una með fjárhagslegum styrk frá Páli bróður sínum. Á hls. 187 í bókinni
„Fjögur hundruð ára saga prentlistarinnar á íslandi“ segir Klemens Jónsson
án þess þó að greina heimildir: „Páll fékk safnað talsverðu fé í þessu skyni
og fór utan þá um haustið til prentsmiðjukaupa og áhalda“. Það, sem gerir
frásögn Klemensar þó enn tortryggilegri, er, að Páll Ólafsson fór aldrei utan
til prentsmiðjukaupa. Það gerði Jón aftur á móti.7 Hvað sem því líður verður
þó að telja nokkuð öruggt, að Páll hafi útvegað fé til prentsmiðjukaupanna.
Mér þykir hins vegar mjög líklegt, að fleiri en Páll hafi lagt fram féð, og
finnst mér þá alls ekki fjarri lagi að ætla, að þeir Eggert og Tryggvi Gunn-
arssynir kunni að hafa lagt fram nokkurn hlut. Þeir bræður voru báðir vel
efnaðir og höfðu mikið í veltunni. Einnig gat þarna verið um að ræða hags-
munamál Tryggva, sem átti í harðri verzlunarsamkeppni við selstöðukaup-
mennina, þeirra á meðal Tulinius. Þar að auki var þeim Tryggva og Páli
vel til vina.
En hvort sem fjárhagsmálin eru skoðuð lengur eða skemur, er það þó víst,
að um haustið 1876 sigldi Jón Ólafsson til Danmerkur og keypti þar prent-
smiðju, sem hann setti niður á Eskifirði um vorið 1877.
330