Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 49

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
andstæðum og vanköntum kapítalismans. Sönn innsýn í undirstöðu og eðli
hans gæti haft — eða hefði — í för með sér að veldi hennar hryndi til grunna.
En yfirbreiðslan þarf ekki að vera — og er sjaldnast — meðvituð tilraun til
veruleikafölsunar. Hún sprettur af hlutlœgum þörfum borgarastéttarinnar á
svipaðan hátt og sjálfsafsakanir drykkjumannsins spretta af vínþörfum hans.
En skilj anlega styður hún sig oft við óheiðarleika, óhreinskilni og sjálfgefna
blindni.
Undirstöður borgaralegrar hugmyndafræði eru samfélagsvísindin, einkum
hagfræðin, en líka sagnfræði, heimspeki o. fl. Einsog flestir marxistar lítur
Lukács á borgaralega hagfræði (þjóðhagfræðina) fráAdamSmith ogRicardo
til vorra daga sem samfellda viðleitni, meðvitaða og ómeðvitaða, til að breiða
yfir þverbresti kapítalismans. Reynt er að gera fyrirbæri, sem ákvarðast af
sögulegri framvindu, að óbreytanlegum náttúrulögmálum. Ef minnzt er einu
orði á arðránið, þá staðreynd að sumir hafa hagnað af vinnu annarra, er það
annaðhvort til að sýna frammá að þannig hafi það alltaf verið og verði alltaf,
eða til að sýna frammá að hugtakið sé ónothæft og þessvegna ógerningur að
ræða fyrirbærið! Verkaskiptingin, vöruframleiðslan og markaðurinn verða
algildar forsendur alls efnahagslífs, og ekki nóg með það: gernýtingin, „ef-
fektívitetið“ og hagvöxturinn verða grundvallarboðorð sem ekki er hægt að
brjóta nema með því að steypa öllu í glötun. Kapítalisminn verður ekki af-
markað sögulegt efnahagstímabil, heldur óhj ákvæmilegt og oftast æskilegt
eilífðarástand. En það eru yfirbreiðslutilhneigingar borgaralegrar heimspeki
sem Lukács hefur mest skrifað um. Þær geta orðið ennþá verri en í hagfræð-
inni, enda á heimspekin auðveldara með að yfirgefa samfélagsveruleikann og
svífa um fyrir ofan ský.
Vöxt yfirbreiðslunnar skrifar Lukács þó að nokkru leyti á reikning sér-
hæfingarinnar, en bætir því við, að hugmyndafræði borgarastéttarinnar hafi
átt mestan þátt í að móta vísindalega sérhæfingu. Þróunin hefur verið sú síð-
astliðna öld eða lengur, að hinar ýmsu greinar samfélagsvísindanna hafa ein-
angrazt svo hver frá annarri að þær hafa ekki lengur möguleika til að veita
hver annarri gagnkvæma skilningsstoð. Átakanlegasta dæmið er hvernig fé-
lagsfræðin hefur slitnað úr tengslum við hagfræðina. Hvorug greinin veitir
teljandi innsýn í hina. Afleiðingin er m. a. sú að viðfangsefni borgaralegrar
(eða pósitívistískrar) félagsfræði svífa að mestu í lausu lofti. Þessi sérhæfing
hefur ekki bara áhrif á allan þann fjölda sem situr fastur í sínu eina fagi,
heldur líka þá sem reyna að afla sér víðtækrar þekkingar. Lukács tekur sem
dæmi gamlan vin sinn og kennara, Max Weber. Hann hafði óhemju þekkingu,
239