Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Blaðsíða 44

Tímarit Máls og menningar
vinnurekendur lofa því að tekið skuli tillit til „mannlegu hliðanna“ þegar
nýjar vélar verði teknar í notkun, nýtt fyrirkomulag reynt við færiböndin og
þvíumlíkt. Það leynir sér ekki að hér er það mannlega orðið neikvætt, það
stendur í vegi fyrir gernýtingunni. Framleiðslan gengi betur ef hægt væri
með öllu að losna við „mannlegu hliðarnar“.
Afleiðingar þessa alls eru einsog áður segir að verkamaðurinn lifir vinn-
una sem böl. Hún er langt frá því að vera lífrænn þáttur í tilveru hans. Hann
vinnur til að lifa en lifir enganveginn til að vinna. Við þetta klofnar hann í
viðhorfum sínum gagnvart sjálfum sér. Annarsvegar tekur hann afstöðu gegn
vinnunni yfirleitt og samfélagshlutverki sínu sem vinnandi manns. Hinsvegar
finnur hann til vanmáttar síns og gefst upp gagnvart ofurefli framleiðslu-
kerfisins; andleg kennimerki hans verða undirgefni, sinnuleysi, þolandahátt-
ur (passivitet) og tilfinningafreri.
Verkamaður Vesturlanda nýtur vissulega að mörgu leyti betri kjara nú á
tímum en t. d. fyrir hundrað árum. Vinnan er auðveldari, vinnutíminn styttri
og kaupið miklu hærra. En hann er ekki hótinu nær því marki að verða sjálfs
sín herra, jafnvel fjær því. Það sem ekki hvað sízt veldur þessu eru auknir
möguleikar eignastéttarinnar til að hanzkast með vitund verkalýðsins. Við
aukna upphleðslu auðmagnsins hafa fyrirtækin orðið æ stærri. Þó við hugs-
uðum okkur ísland sem eitt fyrirtæki yrði það harla lítið við hliðina á auð-
hringum af meðalstærð. Yfirdrottnun eigendanna er ekki lengur áþreifanleg-
ur veruleiki. í stað hennar stendur verkafólkið frammifyrir stjórnsýslu
tæknikratanna, þ. e. menntamanna með tækni- og hagfræðimenntun og háar
tekjur. Þorri þeirra er bein og óbein tæki í höndum atvinnurekanda og lítur
á gernýtinguna sem markmið í sjálfri sér. Tungutak valdhafans er horfið og
í stað þess komið ísmeygilegt lempnishjal. Nú er ekki lengur sagt: „Þið
verðið rekin ef þið haldið ykkur ekki á mottunni“. Heldur: „Stjórn fyrirtæk-
isins metur kröfur ykkar mikils, enda mun hún ræða þær gaumgæfilega, af
alvöru og skilningi og greiða síðan um þær atkvæði á lýðræðislegan hátt.“
Bein valdaþvingun er dulin bakvið „samábyrgð“ og „mannlegan skilning“.
Uppruni arðránsins hverfur á bakvið lögmálskennda gernýtinguna og hlut-
veruleika hennar. Óánægja verkafólksins er rænd bitnunarsteinum sínum. Og
dularhjúpi tækninnar tekst ósjaldan að leyna ójafnræðinu.
Þó tækniframfarir geti falið í sér aukin þægindi, þá eru þær líka tæki til
að gera ófrelsið varanlegt. Við þetta bætast þeir möguleikar sem borgarastétt-
in hefur til að hafa áhrif á launafólk með fjölmiðlum sínum. Það hefur því
farið svo, að meirihluti verkalýðsins hefur hreinlega gleymt valdaleysi sínu
234