Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Side 38

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Side 38
Tímarit Máls og menningar frá þeim tíma, og af munnlegum athugasemdum hans við þá. En mér er óhætt að segja, að þessar kenningar Nordals, sem má rekja til vissra atriði í sál- fræði Williams James og Pauls Bourget eða kenningar um tvær andstæðar stefnur í sálarlífi hvers manns og um þörfina á að samræma þær á eðlilegan hátt, höfðu geysimikla þýðingu fyrir Nordal sem mann, skáld og fræðimann. „Hel“ er í raun og veru einskonar skáldleg athugun á örlögum hins takmarka- lausa marglyndis. Allir aðrir þættir sögunnar eru sveigðir undir þessa hugs- un, þar á meðal þjóðfélagslegur og heimspekilegur þáttur. Fyrir rannsókn Þórbergs á tilverunni er tvennt einkennandi. Annarsvegar vill hann skoða manninn sem einstakling, og þá fyrst og fremst undirvitund hans og einnig líkamlegar tilfinningar, sem sagt það, sem íslenzkar bók- menntir höfðu að hans áliti vanrækt fram til þessa. Við rannsókn á stöðu mannsins í heiminum byggir hann á þjóðfélagslegum og stéttarlegum skiln- ingi á heiminum, sem hann lítur á sem úrlausnarefni í allri sinni heild. Þess- vegna eru allar hugleiðingar hans um að betra heiminn alþjóðlegs eðlis. Einn hlekkurinn í þessari hugleiðingakeðju, og það fyrsti hlekkurinn, var guð- speki sem alþjóðleg hreyfing fyrir bræðralagi alls mannkyns. Þessi hreyfing brást vonum hans að þessu leyti, og Þórbergur segir meðal annars frá þess- um vonbrigðum sínum. Annar hlekkur í viðleitni Þórbergs til að endurbæta heiminn er þátttaka hans í esperantóhreyfingunni. En helzta hjálpræði til þess að bæta heiminn, sem Þórbergur fjallar um í „Bréfi til Láru“, er jafn- aðarstefnan. Og þegar kenningar hennar veita honum ekki nægan grundvöll til að skilgreina manninn sem einstakling og til að skilgreina andlega þróim hans í jarðlífinu og hinumegin, grípur hann til þróunarkenninga indverskrar heimspeki, eða karma-kenningarinnar. Þannig myndar hann sér sína eigin sér- kennilegu lífsskoðun, sem veitir honum nægilegt öryggi þá stundina. Til gam- ans má geta þess, að einnig hér er samhengi milli Þórbergs og Laxness. Báðir hafa þeir orðið hugfangnir af tveimur hugmyndakerfum: af sósíalisma og austurlenzkri speki. En snúum okkur að „Vefaranum mikla“. Ég þekki ekkert annað verk í íslenzkum bókmenntum, þar sem viðleitnin til að brjóta nútímaheiminn til mergjar er jafn ástríðufull. Þessi viðleitni er þeim mun ástríðufyllri en hjá Þórbergi sem Steinn Elliði finnur ekki lausn í þessum heimi. Það sem ég álít mest spennandi við „Vefarann mikla“, er misræmið milli ídeu skáldsögunnar og innihalds hennar. Orsökin fyrir þessu hugmyndalega ósamræmi sem fer sí- vaxandi í skáldsögunni, er fyrirfram ákveðinn skilningur á hugtakinu andleg fullkomnun — en andleg fullkomnun er takmark Steins Elliða. Strax í upphafi 116
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.