Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Page 38

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Page 38
Tímarit Máls og menningar frá þeim tíma, og af munnlegum athugasemdum hans við þá. En mér er óhætt að segja, að þessar kenningar Nordals, sem má rekja til vissra atriði í sál- fræði Williams James og Pauls Bourget eða kenningar um tvær andstæðar stefnur í sálarlífi hvers manns og um þörfina á að samræma þær á eðlilegan hátt, höfðu geysimikla þýðingu fyrir Nordal sem mann, skáld og fræðimann. „Hel“ er í raun og veru einskonar skáldleg athugun á örlögum hins takmarka- lausa marglyndis. Allir aðrir þættir sögunnar eru sveigðir undir þessa hugs- un, þar á meðal þjóðfélagslegur og heimspekilegur þáttur. Fyrir rannsókn Þórbergs á tilverunni er tvennt einkennandi. Annarsvegar vill hann skoða manninn sem einstakling, og þá fyrst og fremst undirvitund hans og einnig líkamlegar tilfinningar, sem sagt það, sem íslenzkar bók- menntir höfðu að hans áliti vanrækt fram til þessa. Við rannsókn á stöðu mannsins í heiminum byggir hann á þjóðfélagslegum og stéttarlegum skiln- ingi á heiminum, sem hann lítur á sem úrlausnarefni í allri sinni heild. Þess- vegna eru allar hugleiðingar hans um að betra heiminn alþjóðlegs eðlis. Einn hlekkurinn í þessari hugleiðingakeðju, og það fyrsti hlekkurinn, var guð- speki sem alþjóðleg hreyfing fyrir bræðralagi alls mannkyns. Þessi hreyfing brást vonum hans að þessu leyti, og Þórbergur segir meðal annars frá þess- um vonbrigðum sínum. Annar hlekkur í viðleitni Þórbergs til að endurbæta heiminn er þátttaka hans í esperantóhreyfingunni. En helzta hjálpræði til þess að bæta heiminn, sem Þórbergur fjallar um í „Bréfi til Láru“, er jafn- aðarstefnan. Og þegar kenningar hennar veita honum ekki nægan grundvöll til að skilgreina manninn sem einstakling og til að skilgreina andlega þróim hans í jarðlífinu og hinumegin, grípur hann til þróunarkenninga indverskrar heimspeki, eða karma-kenningarinnar. Þannig myndar hann sér sína eigin sér- kennilegu lífsskoðun, sem veitir honum nægilegt öryggi þá stundina. Til gam- ans má geta þess, að einnig hér er samhengi milli Þórbergs og Laxness. Báðir hafa þeir orðið hugfangnir af tveimur hugmyndakerfum: af sósíalisma og austurlenzkri speki. En snúum okkur að „Vefaranum mikla“. Ég þekki ekkert annað verk í íslenzkum bókmenntum, þar sem viðleitnin til að brjóta nútímaheiminn til mergjar er jafn ástríðufull. Þessi viðleitni er þeim mun ástríðufyllri en hjá Þórbergi sem Steinn Elliði finnur ekki lausn í þessum heimi. Það sem ég álít mest spennandi við „Vefarann mikla“, er misræmið milli ídeu skáldsögunnar og innihalds hennar. Orsökin fyrir þessu hugmyndalega ósamræmi sem fer sí- vaxandi í skáldsögunni, er fyrirfram ákveðinn skilningur á hugtakinu andleg fullkomnun — en andleg fullkomnun er takmark Steins Elliða. Strax í upphafi 116
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.