Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Page 57

Árni
Björnsson
Um íslenzka þjóðhætti
Hugtakið þjóðfræði er æði vítt og sá hluti hennar, sem við nefnum þjóð-
hætti, samsvarar nokkurnveginn því, sem á alþjóðamáli er kallað etnólógía
eða etnógrafía, á þýzku Volkskunde. Mörkin milli hennar og þess, sem nefnt
er folklore, eru eðlilega ekki alltaf glögg, því að hvað bindur annað; og hér
á íslandi eru þessir hlutir enn meir samtengdir en víða annarsstaðar, þar
sem varla eru nema fáein ár, síðan tekið var yfirleitt að bera sér í munn orð
eins og þjóðfræði, þjóðháttafræði, þjóðsagnafræði og þjóðtrúarfræði, og
sízt að menn gerðu nokkurn skýran greinarmun á þeim hugtökum. Sem
dæmi skal nefnt, að jafnvel í orðabók Menningarsjóðs frá árinu 1963 er
orðið þjóðfræði í merkingunni etnólógía skýrt sem „sú fræðigrein, sem fæst
við menningu þjóða (einkum frumstæðra)“, og þjóðhættir er skýrt sem
„siðir og venjur þjóðarinnar (fornir)“. Þjóðháttafræði er þar ekki til.
Áðurnefndar skýringar eru að vísu ekkert fráleitar, einkum þar sem al-
þjóðaorðin etnólógía og etnógrafía hafa sjálf ekki skýrt afmarkaða merk-
ingu og raunar mismunandi eftir tungumálum. En óhætt er þó að segja, að
þjóðháttafræði á íslandi fæst ekki endilega við frumstætt þjóðfélag né
heldur eldforna siði og venjur einvörðungu.
Það má raunar segja, að svonefndri þjóðháttafræði sé fátt mannlegt óvið-
komandi. Hún fjallar í fáum orðum sagt um lifnaðarhætti manna og lífs-
venjur: mat og drykk, matargerð og matmálstíma, klæðaburð, — saga fata-
tízkunnar tilheyrir þjóðháttum —, vinnubrögð, verkfæri, dagamun, tóm-
stundaiðju, leiki og skemmtanir, hátíðahald, alþýðlegar veðurspár og læknis-
aðferðir, hjátrú hverskonar og kreddur, svo að eitthvað sé nefnt. Jafnvel
ástamál manna og kynhegðun geta fallið undir þessa grein, og þá vitanlega
flest, sem snertir brúðkaup og festarmál.
Þjóðhættir eru því ekki endilega eitthvað löngu liðið, heldur alveg ein9
það, sem sífellt er að gerast í kringum okkur og úreldast á öld hraðans. í
sjálfu sér er jafnmikil ástæða til að viða að sér heimildum um óskráðar sið-
venjur nútímans og fortíðarinnar. En aðeins vegna þess, hversu alltof seint
135