Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Síða 75

Kennsla og nám í náttúruvísindum
auðveldari en undirstöðurannsóknir — því getur meira að segja verið öfugt
farið. Auk þess þurfa hin hreinu vísindi ævinlega að styðjast við efnagrein-
ingar og mælitækni, þar eð endurtaka þarf sömu mælingar hvað eftir annað.
Eftirlitsrannsóknir með framleiðslu í verksmiðjum færast nú að vísu meir
og meir yfir á sjálfvirk mælitæki.
Athuga ber, að vísindin eru ekki aðeins safn staðreynda, heldur miklu
fremur aðferð til að öðlast nýja þekkingu og hagnýta hana sér og öðrum til
gagns.
Menn þurfa að þjálfa sig í vísindalegri hugsun, að hugsa rétt, eins og líka
mætti orða það. En hugsunin ein nægir ekki, það sýnir dæmi Hellena; þeir
hugsuðu margt skarplega, en lentu þó á villigötum fyrst og fremst vegna þess,
að þeir prófuðu ekki kenningar sínar með tilraunum. Ef vel er að gáð, mætti
sjálfsagt benda á margt í kenningum vísindanna, einnig nú á dögum,
sem byggt er á trú fremur en á sönnuðum staðreyndum.
Hvað er þá vísindaleg aðferð?
Ef aðferð er skilgreind sem skipuleg framkvæmd eftir áætlun til að ná ein-
hverju settu marki, þá er vísindaleg aðferð eða eðlisfræðileg rannsóknarað-
ferð einmitt skipuleg tilraun við þekktar aðstæður, ásamt þeim ályktunum,
sem draga má af slíkri tilraun. Þá þarf líka að taka fram hvaða aðstæður
skipta máli og hvað átt er við með því að aðstæður séu þekktar.
Vísindarannsóknir hafa lengst af verið persónulegt starf einstakra vísinda-
manna svipað og rithöfundur skrifar bók eða málari málar mynd. Flestar
merkar uppgötvanir í vísindum eru þannig kenndar við einstaklinga, þar til
nú á síðustu árum eða frá því u. þ. b. 1940, að hin stórkostlega skipulagning
vísindarannsókna byrjar með kjarnorkurannsóknum í síðustu heimsstyrj öld
og heldur nú áfram í enn stærri mæli í geimvísindum.
Hinn mikli árangur, sem Sovétríkin náðu í geimvísindum og kom í ljós
með fyrsta Spútnik Rússa árið 1957 (4. okt.), verkaði sem geysilegur hvati á
frekari rannsóknir og nám í náttúruvísindum um allan heim.
Aukin áherzla er hvarvetna lögð á skipulegar rannsóknir, og endurskoð-
un hefur farið fram á kennslu í öllum greinum náttúruvísinda, og stendur
hún enn yfir.
Vísindarannsóknir eru nú á dögum yfirleitt svo margbrotnar, að þær
verður að vinna af samstarfshópum sérfræðinga í mismunandi greinum.
Vandamálin eru oftast þannig vaxin að hagkvæmt er að beita fleiri en einni
vísindagrein við lausn þeirra.
Uppgötvanir, sem gerðar eru, verða því verk margra manna og stofnana.
153