Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Síða 89

Umsagnir nm bækur
Enginn er cyland
Sjötugur að aldri hefur Kristinn Andrésson
loks gefið sér tóm til að líta um öxl yfir
viðburðarmikla ævi og skrifa bók um þann
hluta lífshlaups síns — og raunar ís-
lenzkrar menningar — sem hann kennir
við „rauða penna".1 Þeir ritdómar sem ég
hef lesið um bókina hafa ýmist verið
skrifaðir af því furðulega fúllyndi, sem
einkennir marga íslenzka gagnrýnendur,
eða þeir hafa ausið skömmum yfir höf-
undinn, skömmum, sem væri forvitnilegt
rannsóknarefni skólasálfræðingum. Því fer
fjarri, að ég ætli mér þá dul að veitast að
þessum heilögu kúm íslenzks menningar-
lífs, og eru þær hér með úr sögunni.
En hvers eðlis er Enginn er eyland?
Hvers konar bók er þetta? Kristinn Andrés-
son er sannarlega ekki hrokafullur maður.
Hann kallar sig „eitt af laufblöðum minn-
ar kynslóðar“, sem haustvindarnir feykja
þegar hinn gamli græni skógur stendur
nakinn. Og satt er það: lauffallið er geng-
ið í garð og fyrir þá sök getur sagnfræð-
in hafið starf sitt og litið skóginn í hinni
bleiku haustlegu birtu fjarlægðarinnar.
Og því get ég ekki fallizt á þá staðhæf-
ingu Kristins, er hann gerir grein fyrir
gerð verksins: „Ég sit hér ekki á stóli
1 Kristinn E. Andrésson: Enginn er ey-
land. Tímar ranSra penna. Mál og menn-
ing 1971. 350 bls.
sagnfræðings. Ætlun mín er ekki að rita
sögu þeirra ára sem hér verður fjallað um.
Frásögn mín takmarkast við að bregða
upp mynd, einni af mörgum, endurvekja
áhrif hennar, rekja saman í heild einstaka
drætti hennar og eins að greiða þá sundur.
Mig langar til að geta leitt mönnum fyrir
sjónir eða látið menn finna hver var
kjarninn eða inntakið í baráttu þessa tíma
eins og hún var háð og skilin af þeim er
nefnast rauðir pennar, og þá einskorða ég
mig ekki við ársritið með því nafni né
rauða penna hér heima, heldur reyni jafn-
framt að bregða ljósi á hhðstæða baráttu
erlendis, eins og ég tel nauðsynlegt til að
fylla upp myndina.“
En nú er mér spurn: er ekki viðfangs-
efni bókarinnar, svo túlkað, í rauninni
hugarmið og draumur allrar heiðarlegrar
sagnfræði? Að geta brugðið upp heildar-
mynd af því efni, sem rannsakað er, í sama
mund og raktir eru hinir einstöku drættir
myndarinnar — þetta er hið háa mark
allrar sagnfræði, og skiptir í því efni engu
máli, hvaða kjörsvið mannlífs í sögunni er
valið. Hér er því aðeins um það að ræða,
hvernig Kristni Andréssyni hefur tekizt að
greiða úr bandflækju þessa afmarkaða
sviðs og gefa okkur kost á að horfa á
mynstur sögunnar.
Af orðum Kristins Andréssonar, sem
vitnað var í hér að framan, er ljóst, að
hann markar svið bókarinnar skýrt og af-
167