Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 94

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1971, Qupperneq 94
Tímarit Máls og menningar legs veruleika, sem einnig birtíst í hinum hlutverulega heimi. Samhengið milli vit- undar og veruleika, svo og milii hinna mis- munandi hliða sjálfsverunnar, var honum því engin ráðgáta lengur, þar sem þetta allt var af sameiginlegri frumrót sprottíð. Samkvæmt þessum breyttu forsendum hlaut hann svo að líta öðrum augum á ýmis at- riði í heimspeki Kants, þ. á m. mótsagnir hinnar hreinu skynsemi, en Kant hafði sjálfur gert. Þorsteinn segir „höfuðkenningu Hegels" hafa verið þá, „að þráttarlögmálið um af- stöðu, andstöðu og niðurstöðu væri lögmál mannlegrar hugsunar" (bls. 49). Aðra að mikilvægi telur hann þá kenningu, „að skynsemin og veruleikinn væru eitt“ (bls. 50). Hér eru höfðu endaskiptí á hlutunum. „Þráttarlögmálið" (þrátt er reyndar mjög óskemmtilegt nýyrði og engin ástæða til að taka það í stað orðsins díalektík, sem orðið er fast í íslenzku máli) er ekki fyrst og fremst lögmál mannlegrar hugsunar, heldur „heimsandans", og þýðing þess fyrir hugsunina er aðeins skiljanleg í ljósi þeirra hugmynda, sem Hegel gerði sér um hann. Samsemd skynsemi og veruleika er frum- atriðið í heimspeki Hegels, en hann leggur í hana mjög sérstakan skilning, sem ekki er hægt að slíta úr tengslum við mótsagna- lögmálið. Samsemdin er ekki einföld og gefin staðreynd, heldur þróunarferli: heims- andinn finnur sér í fyrstu ófullkomin birt- ingarform, en „neitar" þeim síðan og skap- ar á grundvelli þeirra önnur fullkomnari. Á þessu byggist þróunin allt frá ólífrænni náttúru tíl hins altæka (absolut) anda, en til þess síðarnefnda teljast list, trú og heimspeki — heimspekin er kóróna sköp- unarverksins. Mótsagnalögmálið byggist á misræminu milli andans og birtíngarforma hans, og er úr sögunni, þegar það mis- ræmi hverfur. Því fer þannig mjög fjarri, að Hegel aðhyllist það sem Þorsteinn telur eina helztu trúarsetningu frumspekinnar: að til sé einhver einföld skilgreining á „eðli veruleikans" — „andinn“ í skilningi Hegels verður ekki afgreiddur með neinni einfaldri skilgreiningu, heldur er öll heim- speki hans skilgreining á honum, eða nán- ar tíl tekið útlistun á því, hvernig andinn skilgreinir sig sjálfur á hinum mismunandi þróunarstígum. Vissulega var heimspeki Hegels í megin- atriðum frumspekileg hughyggja, og er því létt verk og löðurmannlegt að tíunda þau atriði hennar, sem nútímamönnum hljóta að virðast fáránleg. En um leið gerði día- lektíkin honum kleift að teygja svo úr þess- um ramma, að innan hans rúmaðist meira sögulegt og þjóðfélagslegt innihald en dæmi voru tíl áður. Rannsókn hans á hinu uppvaxandi borgaralega þjóðfélagi og stöðu þess í veraldarsögunni tók fram öllu því sem fyrirrennarar hans eða samtíðarmenn höfðu lagt af mörkum. Marx skilgreindi síðar (í Parísarhandritunum) kenningu Hegels um sköpunar- og sjálfsköpunarferli andans sem frumspekilega tjáningu vinnu- ferlisins, „firrta“ eftírmynd þess, hvemig maðurinn skapar sinn eigin heim og sjálfan sig um leið. Þótt Þorsteinn sýni Hegel ekki mikla sanngirni, kastar fyrst tólfunum, þegar hann fer að kljást við Marx. Á honum lætur hann dynja hverja svívirðinguna af annarri, en flestar svo lítt grundvallaðar að erfitt er að festa hendur á þeim tíl and- svara. Þannig segir hann t. d. að boðskap- ur Marx komi mjög fram „í gervi spá- sagna um fyrirheitna landið" (bls. 55). Nú ætti það að vera kunnara en frá þyrfti að segja um Marx, hve tregur hann var til slíkra spásagna. Gagnstætt hinum útópísku sósíalistum, sem lögðu megináherzlu á að útmála í smáatriðum fyrirmyndarskipulag framtiðarinnar, reyndi Marx frekar að skilgreina þau spor í átt til betra og frjáls- 172
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.