Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Blaðsíða 62

Tfmarit Máls og menningar
af hrifningu. Svo takmarkalaust lýgur Bild og ýkir, að það er engin leið að birta
satíríska frétt í blaðinu, hún er bara tekin alvarlega.
Eiginleg stjórnmál skipa lítið rúm í Bild, þó pólitísk lína blaðsins sé
afdráttarlaus. Hvað sem líður yfirlýsingum um að blaðið taki ekki flokkspóli-
tíska afstöðu er ljóst að það er algerlega á bandi kristilegra demókrata. Ólíkt t. d.
Ekstrablaðinu í Danmörku tekur það eindregna afstöðu með máttarstólpum
samfélagsins, hvort sem það eru stórkapítalistar eða harðskeyttir lögreglufor-
ingjar. Wallraff rekur dæmi þess að sósíaldemókratar smjaðri fyrir Bild og reyni
að sleikja ritstjórnina upp (Hann nefnir t. d. leiðtoga þeirra í Hannover) á
meðan blaðið leggur sig fram við að upphugsa auglýsingabrellur handa for-
ystumönnum kristilegra. Beri utanríkismál á góma er fjallað um þau í anda
Reagans, andstæðingar Bild hljóta að að vera útsendarar Moskvu. Blaðið heldur
ekki pólitískar ræður yfir lesendum sínum. Það á sér hugmyndafræði um
heilbrigðan þjóðarlíkama, eins konar allsherjar samfélagssátt, og hver sem
stofnar þeirri sátt í voða hlýtur að vera glæpamaður af einhverju tagi. í þessu ber
dokumentarlýsingu Wallraffs og skáldsögu Bölls alveg saman, öil frávik frá
staðlaðri „meðalhegðun“ eru gerð grunsamleg.
Bók Wallraffs er auðlesin, hann hefur tekið mið af reglum blaðamennsk-
unnar. Kaflamir eru stuttir, og þýskar setningaflækjur eru engar. Frásagnarað-
ferðin er sú að reyna í sífellu að koma lesanda á óvart, segja honum frá hlutunum
þannig að hann hljóti ósjálfrátt að efast um gildi þeirra, jafnvel vinnubrögð sem
örugglega tíðkast á flestum dagblöðum virðast hæpin. Tónninn sveiflast milli
barnslegrar undrunar og beisks háðs, stundum gægjast líka fram siðferðilegar
áminningar. Lesandinn hlýtur auðvitað að sjá blaðið með augum Wallraffs/-
Essers, hann er fulltrúi hins mannlega í bókinni. Siðferðisboðskapurinn minnir á
Böll sem ekki skyidi undra, en mynd Wallraffs verður blæbrigðaríkari að því
leyti að hann sýnir hvernig mótstöðuafl hans sjálfs veikist og siðferðisviðmið
dofna við þessar vinnuaðstæður. Það er líka auðséð að bókin er skrifuð í skyndi,
miklar umræður voru í gangi um þetta bragð Wallraffs, og hann flýtir sér að
koma athugunum sínum á framfæri.
Uppsiátturinn er blaðamennskubók, reportage, eins og flestar bækur Wall-
raffs, með stórum fýrirsögnum, ljósmyndum og stuttum lesköflum. Fyrir-
myndir sínar á Wailraff i fyrrnefndum Tretjakov og þjóðverjanum Egon Erwin
Kisch, sem þróuðu þessa bókmenntagrein á þriðja áratugnum. í formálanum að
þekktustu bók sinni lagði Kisch áherslu á að blaðamenn skyldu ekki leita langt
yfir skammt í efnisöflun. „Ekkert kemur meira á óvart en hinn einfaldi sann-
leikur, ekkert er meira framandi en okkar venjulega umhverfi, hvergi nýtur
180