Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Síða 63

Bókmenntir gegn gulripressn
ímyndunaraflið sín betur en í hlutlægni okkar.“20 Ef nokkuð er hefur Wallraff
haldið sig betur við þessa stefnuskrá en Kisch sjálfur. Þýski heimspekingurinn
Oskar Negt hefur sagt í grein um Wallraff að „stórslys hversdagsins“ séu eitt
helsta viðfangsefni hans.21 Hugmyndin er auðvitað sú að hrista upp i fólki, fá
það til að koma auga á undirokun sína, sjá til þess að það sætti sig ekki við hana.
Bók eins og Uppslœttinum er ætlað að koma i veg fyrir að menn taki Bild eins og
hverju öðru hundsbiti, og Wallraff hefur í það minnsta tekist að opna rækilega
fyrir mönnum þá botnlausu sorptunnu sem Bild er, í þeirri von að lesendur taki
sig til og fari með hana á haugana.
Ýmsir sem fulla samúð hafa með viðleitni Wallraffs hafa borið fram að-
finnslur við Uppsláttinn. Einum tuttugu sinnum í bókinni er vitnað í greiningu
á Bild, sem Springer fyrirtækið lét sjálft gera 1965. Þegar greiningin varð
opinber olli hún miklu fjaðrafoki meðal vinstrimanna, vegna þess að í fljótu
bragði gæti virst sem hún styddist við helstu niðurstöður róttækrar félagsfræði
og sálfræði i aðferðum sínum. Þar er gefið í skyn að blaðið geti hnoðað vitund
lesenda sinna eins og deig, og Wallraff vitnar oft í þessa greiningu til staðfest-
ingar orðum sínum. Það er hins vegar hæpið að gera of mikið úr þessari skýrslu.
Júrgen Alberts bendir á að í fyrsta lagi eru öll fræði i henni sýndarmennska og í
öðru lagi var hún samin handa Bild í því skyni að ganga i augun á auglýsendum.
Hún er nokkurs konar sjálfsauglýsing krydduð félagssálfræðilegum hugtökum
til að gera sem mest úr áhrifamætti blaðsins, engin stefnuskrá Springers. I bók
sinni um Wallraff22 bera þau Ulla Hahn og Michael Töteberg fram bók-
menntalegar aðfinnslur við Uppsláttinn. Þau saka hann um ódýrar samlíkingar
og óþarflega hástemmdan tón, auk þess sem alla greiningarviðleitni skorti í
bókina. Slík gagnrýni sem heyrst hefur frá fleirum virðist mér vera á misskiln-
ingi byggð, það er eins og hin sögulega og pólitíska vídd hverfi. Styrkur bókar
Wallraffs felst einmitt í því, að hún er ekki enn ein fræðileg greiningartilraun á
Bild (sem þýskir marxistar hafa verið að skrifa hver fyrir annan í áratug og allt
gott um það), ekki vönduð bókmenntaleg umfjöllun og afrakstur yfirlegu-
vinnu, heldur frásögn af eigin upplifunum höfundar, skrifuð i skyndi og af
tilfmningahita vegna þess að það liggur á að koma þeim á framfæri. Af þvi leiða
augljósar takmarkanir hennar, sem engin dul er dregin á, en í því felst lika
styrkur hennar, líf frásagnarinnar og trúverðugleiki. Þetta er ekki bókin um
Bild, heldur gegn Bild.
Það er fullsterkt til orða tekið að segja að Springerveldið hafi verið að hruni
komið, en risanum var sýnilega brugðið. Og útsendarar hans voru iðnir. Hópur
lögfræðinga vann að látlausum málshöfðunum gegn einstökum köflum bók-
181