Tímarit Máls og menningar - 01.06.1981, Síða 111

Skólaumbatur og skólagagnrýni
2) I sjálfri gerð auðskipulagsins er ákveðin dulgerving. Á sama hátt og gildi
breytist í verð og gildisauki i gróða á samfélagsyfírborðinu birtist gildi vinnu-
aflsins þar í afskræmdu formi sem laun vinnunnar. Á þessu yfirborði eru allir
samfélagsþegnar frjálsir og jafnréttháir vöruseljendur. Þeir selja að vísu mis-
munandi vöru og hafa misjafna tekjustofna — þ. e. vinnuafl eða auðmagn — en
ríkið birtist sem óháður aðili sem tryggir frelsi, jafnrétti og viðhald tekjustofn-
anna. Aðild verkalýðs að ríkisvaldinu er á engan hátt andstæð auðmagnseðli
þess. Innan ramma kapítalísks vaxtar er mikilvægt að tryggja viðhald vinnu-
aflsins, og til þess arna eru fulltrúar vinnuaflsins sjálfs mætavel fallnir, notabene
fulltrúar sem valdir eru á grundvelli yfirboróshagsmuna verkalýðsins (verndun
tekjustofnsins vinnuafl) í gegnum verkalýðssamtök og þingflokka. Skilaboð
um vandamál auðmagns berast ríkinu oft eftir krókaleiðum, þ. e. þau vandamál
geta fyrst bitnað á ýmsum hópum vinnuafls. Lausn vandamálanna lítur þá
e. t. v. út sem lausn á vanda verkafólks en er í raun lausn á auðmagnsvanda.
Afskipti ríkis af samfélaginu ber ekki einungis að skoða í Ijósi þessara
almennu ákvarðana. Miklu varðar að þau séu athuguð í samhengi við sögulega
þróun auðmagns og verkalýðsbaráttu. Þótt auðmagnsgreining Marx taki fyrst
og fremst til almennra eðlislögmála, en sé ekki lýsing á sögu kapítalismans, sýnir
hann fram á ákveðin grundvallandi atriði um sögulega þróun. Hér á ég við
ákvörðun Marx á söguskeiðum auðmagnsupphleðslunnar, sem hér verða rakin í
afar grófum dráttum.
Fyrsta skeiðið felst í útþenslu framleiðslubáknsins án meiri háttar breytinga á
framleiðsluaðferðum. Þegar sú útþensla hefur að mestu útrýmt atvinnuleysi
hækkar kaup og vinnuafl verður sums staðar ófáanlegt. Þá tekur við skeið
tækninýjunga, — fjárfestingar leiða ekki lengur til fjölgunar starfsfólks heldur
fækkunar. Jafnframt gerbreytast framleiðsluaðferðir. Frumkvöðlar tækni-
nýjunganna fá fyrst í stað stóraukinn gróða, en smám saman jafnast hann út, og
smám saman færist áherslan yfir á minniháttar tækninýjungar sem auðvelda
vinnuhagræðingu og annan sparnað. Þá er svo komið að fastafjármagnið hefur
vaxið gífurlega en sú lifandi vinna sem hreyfir draslið og skapar verðmætin
dregist heldur saman. Auðmagnskreppan verður nú ekki lengur umflúin.
Á uppgangsskeiðum auðmagnsupphleðslunnar stendur verkalýðurinn vel að
vígi til kjarabaráttu. Auðmagnið verður oft að kaupa vinnuhagræðingu og
aukið vinnuálag háu verði með ákvæðisvinnu og beinum launahækkunum.
Þensla vinnumarkaðarins auðveldar verkalýðnum jafnframt að ná fram kröfum
um þolanlega vinnutilhögun. En þegar auðmagnskreppan er skollin á og
atvinnuleysi orðið mikið brýtur auðmagnið þessa ávinninga á bak aftur, hvern af
229