Tímarit Máls og menningar - 01.09.1982, Síða 41

Pilturinn sem fór útí heim
bergjunum“ (Max Liithi, Márchen, Stuttgart 1974, bls. 100). Á hinn bóginn
hafa þjóðfræðilegar rannsóknir leitt í ljós, að ævintýri voru sögð af
fullorðnum fyrir fullorðna á þeim tímum meðan þau lifðu enn lífi munn-
mælasagna.
I formi ævintýraskáldskapar, sem í mörgum tilvikum tekur mið af
ævintýrum og munnmælasögum, gera höfundar rómantísku stefnunnar
ævintýrið ekki aðeins að sjálfstæðri skáldskapargrein, heldur og að höfuð-
grein rómantískra bókmennta yfirleitt. I annan stað er þessi bók-
menntagrein helguð bernskunni að því leyti að bernskan er það meginstef
sem um er fjallað, en það samræmist fyllilega sjálfsskilningi hins
rómantíska viðhorfs. I þessu sambandi verður að hafa í huga að ævintýra-
leikrit og ævintýrasögur voru ekki efni sem ætlað var börnum sérstaklega,
nema í fáeinum undantekningartilvikum.
Það hlýtur að teljast fræðilega réttlætanlegt að nota hugtakið bernska
sem lykilhugtak til skilnings á rómantísku stefnunni. Á hinn bóginn er sú
ályktun engan veginn réttlætanleg, sem gengur einsog rauður þráður í
gegnum allar barnaleikhúsbókmenntir, að unnt sé að skýra sérstæði
bernskunnar — líkt og í áðurnefndum dæmum — með skírskotun til hug-
taka sem rekja má til rómantísku stefnunnar, svosem hið „furðulega“,
„ómeðvitaða“, „leyndardómsfulla" og „óraunverulega“. Bernskan var vissu-
lega blákaldur raunveruleiki á dögum rómantísku stefnunnar; rómantísk
bernska hefur hinsvegar aldrei verið til nema sem borgaralegur heilaspuni.
Mig langar að víkja aftur að rökhyggju svonefndra upplýsingarmanna og
vitna í því sambandi til orða Melchiors Schedlers um barnaleikhúsið. En
hann segir m. a.: „ . . . í einn stað liggur það beinast við, þegar tekið er mið
af sönnum skilningi á barnssálinni, að vísa slíkri „einsýni" (Schematismus) á
bug. I annan stað er nærgætni okkar sjálfra í garð barnssálarinnar, sem var
með öllu óþekkt á dögum upplýsingarinnar, komin útyfir öll skynsemis-
mörk og orðin að steinrunninni hugmyndafræði, sem á að réttlæta það að
börnum sé haldið í menningarlegri einangrun, fjarri öllum raunveruleika.
Uppeldisfrömuðum þeirra tíma, sem kenndir voru við upplýsingu, kom
ekki til hugar að veita börnunum sérstöðu með því að svipta þau ákveðnum
réttindum og halda þeim í andlegri sóttkví. Jafnvel þótt sú krafa væri
harðneskjuleg að börnin yrðu skilyrðislaust að haga sér einsog fullorðnir,
þá fól hún jafnframt í sér náttúrlega jafnréttishugsjón, sem við nútímamenn
erum löngu búnir að glata.“ (Melchior Schedler, Kindertheater. Geschichte,
Modelle, Projekte. Frankfurt a.M. 1974, bls. 31) Og þýski rithöfundurinn
Walter Benjamin tekur í sama streng, þegar hann segir í bók sinni „Börn,
æska og uppeldi": „Og þessi rökhyggja, sem menn brosa svo gjarnan að á
407