Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Síða 31

Um þýðingar
Oft hef ég á tilfinningunni að ég þýði ekki fyrir hinn almenna lesanda
heldur miklu fremur í von um að hin þýddu verk geti haft eitthvert gildi
fyrir þá sem stunda skáldsagnagerð, en hinn almenni lesandi nýtur auðvitað
góðs af, ef hann kærir sig um það.
Eg hef aldrei þýtt neitt af hreinni tilviljun heldur af stefnumarkandi vilja.
Vegna stefnu minnar hóf ég fyrst þýðingar með Lazarusi frá Tormes. Sú
bók leysti bókmenntir Evrópu úr viðjum miðalda, með sínu napra háði,
enda er beiting háðsins vitsmunalega séð betur fallið til breytinga en
„vitsmunalegur boðskapur" og því verða helst að fylgja formælingar og
bölv, ljót orð, vegna trúarkrafts formælinganna. Engin trú er jafn einlæg og
heit og sú sem er haldin formælingarkrafti, og háðið er æðsta stig vitsmuna
vegna þess hvað það er óbundið, ekki bundið neinu nema frelsinu.
Síðan eftir útkomu prakkarans Lazarusar var Don Kíkóti framhald á
braut frjálsrar hugsunar, háð og ádeila á hneigðir mannsins, löngun hans til
að stefna fram á við með því að endurvekja eitthvað, og þá helst fornar
dyggðir, eins og þær að hjálpa lítilmagnanum, leiðrétta ranglætið, um hvað
illa tekst til við slík réttlætisstörf.
Lazarus frá Tormes og Don Kíkóti eru fyrstu skáldsögur Evrópu í
nútímaskilningi. Þær spruttu úr þjóðarsál lands sem var fyrsta heimsveldi
Evrópu á nýöld.
Um leið og spænskir landvinningamenn flæddu yfir heiminn með vopn-
um streymdu orð fornra dyggða af vörum kennimanna þeirra sem hugðust
endurvekja fortíðina, dyggðir hennar og hjálpræði í hinum nýfundna heimi.
Don Kíkóti, riddarinn með raunasvipinn, stundar sömu störf í heima-
landinu. Hann siglir reyndar ekki um heimsins höf með reitt sverð á
glæstum skipum, en hann ríður á bikkju sinni um heimalandið með
mundaða lensu, og eins og hjá landvinningamönnunum er allt hans æði
mótsagnir munns og handa. Enn hefur okkur mistekist að samhæfa munn-
mn og hendurnar og mun líklega seint takast, og þess vegna er sagan um
Don Kíkóta sígild.Verkin eru undirstaða sem hægt er að reisa á byggingu
síðar, yngri verk nýrri bókmennta. En ef undirstöðuna vantar svífur allt í
lausu lofti. Og íslenska menningu skorti bæði Lazarus og Don Kíkóta.
Það að vera samstígur samtíð sinni er þungur vandi og oft ekki æskilegt
að tölta á sama hraða og samtíðin. Kannski er engin leið að vera samstígur
samtíðinni í hvívetna, vegna þess hvað mannsheilinn er hlaðinn rótgróinni
fortíð. Viljinn og ímyndunaraflið, og kannski beiskjan og grimmdin, ýta
manninum samt fram á við, hann þyrstir í að geta þýtt bæði það sem bjó í
fortíðinni og býr í framtíðinni, langar til að bræða saman. Sú löngun er ætíð
fyrir hendi hjá þeim sem gerir hvort tveggja, þýðir og semur skáldverk
jöfnum höndum. Kannski er þessi meðvitund og löngun eftir samruna
501