Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Qupperneq 87

Kvennamál og kvennamenning
að skrifa bókmenntasögu — einkum kenningar Harold Bloom. Meðal þeirra
sem kynnt hafa bók Gilbert og Gubar á Norðurlöndum hefur verið nokkur
tilhneiging til að einfalda kenningar hans allt of mikið. Hluti af því má
skrifast á reikning Gilbert og Gubar sem fjalla ákaflega stuttlega um Bloom,
telja sig kannski ekki þurfa að kynna hann ítarlega fyrir bandarískum
menntamönnum. Það er hins vegar gott að þekkja nokkuð til hugmynda
hans til að geta gert sér fulla grein fyrir því í hvaða fræðilegu samhengi
Gilbert og Gubar skrifa og í hverju uppgjör þeirra við hann er fólgið.
Harold Bloom tilheyrir svonefndum Yale-skóla, og þeim innbyrðis ólíka
hópi bandarískra fræðimanna sem kenndir eru við „dekonstruksjón“-stefn-
una í bókmenntafræðum. Ahangendur „stefnunnar" í Bandaríkjunum og
Evrópu vinna undir merkjum franska heimspekingsins Derrida. Þeir hafa
þróað kenningar hans í ólíkar áttir, frá gagnrýni á vestræna menningarhefð,
heimspeki og hugsunarhátt til nánast fullkominnar vantrúar á allri viðtek-
inni merkingu. Samkvæmt „dekonstruksjónistum" hafa bókmenntir nefni-
lega ekki merkingu. Merkingu er ekki hægt að ákvarða — aðeins leika sér
með hana. Harold Bloom tekur afar persónulega afstöðu til dekonstruk-
sjónhugmyndanna og Derrida og sker sig um margt úr Yale-hópnum. Hann
tvinnar saman í ritum sínum áhrif frá jafnólíkum fræðimönnum og Freud og
Derrida, Nietzsche og Juliu Kristevu. Hann er líka mjög hrifinn af fornum,
gyðinglegum trúarsetningum (Kabbala) og ákveðinni trúarstefnu úr
miðaldakristni (Gnosticism). Allt þetta skýtur upp kollinum í bók hans
Óttinn við áhrif (The Anxiety of Influence)5 sem kom út árið 1973.
Þar setur Bloom fram kenningar sínar um bókmenntasöguna. Bók-
menntasögu er ekki hægt að skrifa öðru vísi en út frá bókmenntunum
sjálfum, skv. Bloom — og hann telur allar eldri aðferðir til að túlka og skilja
bókmenntir, frá Aristótelesi til strúktúralista, vera óttalegar einfaldanir.
„Merking ljóðs getur aðeins verið annað ljóð,“ segir Bloom (1973, 94).
Oll mikil skáld þjást af ótta við áhrif annarra mikilla skálda. Og þá er ekki
átt við bókmenntaleg áhrif í hefðbundnum skilningi eins og t. d. að eitt
skáld hafi lesið verk annars skálds og orðið fyrir áhrifum af því. Öðru nær.
Skáldið sem er óttaslegið þarf ekki að hafa lesið staf eftir hinn mikla höfund
sem hann óttast — þó að trúlega hafi það gert það. Ottinn er hins vegar fyrst
og fremst bundinn hefðinni, málinu, það er óttinn við að sú braut sem
maður hyggst ganga sé þegar troðin af öðrum. Skáldið sé ekki fyrst, geti
ekki verið fyrst, heldur sé það „sá, sem kom of seint“. „Ottinn við áhrif“ er
með öðrum orðum óttinn við að vera ekki frumlegur. Og það er einmitt
þessi ótti sem skilur að smáskáld og stórskáld. Hið mikla skáld berst gegn
forveranum í ljóði sínu, berst fyrir olnbogarými, möguleika á því að gera
eitthvað nýtt og áður óþekkt. Þessari innri baráttu skáldsins má líkja við þau
77