Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Blaðsíða 5

Sara Lidman
Lof lítilla tungna
Ávarp við setningu Bókmenntahátíðar í Reykjavík 1987
I Norður-Svíþjóð lifir lítil orkídea á svipaðri breiddargráðu og Akureyri.
Enginn skilur hvernig hún getur þrifist þarna, og hún er hvergi til annars
staðar í heiminum. Hún er um tíu sentimetrar á hæð, blómið ljósrautt og
hefur sérkennilegan, heitan ilm, sem er auðvelt að finna í hrjóstrugu lands-
laginu. Norðanmenn hafa ævinlega nefnt þessa plöntu nornina.
Stórsvíinn Carl von Linné sótti Vesturbotn heim aðeins einu sinni, og
honum þótti staðurinn hið ömurlegasta hurðarbak — mýbitið ætlaði alveg
að drepa karlinn, helvíti gat varla verið nöturlegra en þessir átthagar mínir.
Hann hreifst ekki einu sinni af norninni heldur skírði hana Calypso Bul-
bosa sem á alþýðumáli mundi útleggjast skessan með hnúskóttu rótina.
Nú er nornin friðuð enda sjaldgæf orðin, því hún þrífst ekki í frjósöm-
um jarðvegi og ógerlegt er að flytja hana og gróðursetja að nýju. Samt er
hætta á að stórvirk skógrækt nútímans eyði henni með öllu. Tæknisinnar
kalla slíka jurt aukaatriði — svo fáir þekkja til hennar — hvað skyldu þeir
gera ef tegundin eyddist vegna uppsöfnunar, of mikils áburðar eða af því
að einhver gróðagróður tæki frá henni jarðveginn?!
Þó að við getum ekki sýnt fram á nytsemi nornarinnar finnum við, sem
höfum einhvern tíma séð hana, að hún geymir leyndarmál um okkur í
heitu blómi sínu og hnúskóttri rótinni. Og jafnvel þótt nornin taki ekki til-
lit til mannsins þá á hún þó rétt á að lifa. Ef til vill annast hún einhverja
hlið spennunar milli þyngdaraflsins og ljóssins, leyndardóm sem væri mik-
ið tap fyrir Heildina ef hann glataðist.
Og tungumál manna um aldir? Tungurnar hafa mótast af þeim stað þar
sem þær hafa vaxið. Mál sjómannsins felur í sér myndir af hafinu, bóndinn
sækir sér líkingar til hesta og vefstóls þegar hann ræðir um ást og dauða.
Sumar tungur eru sterkar og hafa mikla útbreiðslu eins og hveiti, maís,
hrísgrjón og furan Pinus Contorta sem vex einkar hratt. En svo eru á hinn
bóginn til tungur sem talaðar eru í námugöngum, í regnskógum Amason,
meðal frumbyggja Alaska. I fangelsum. A eyjum.
395