Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Síða 10

Tímarit Máls og menningar
Þrjú skdld
Fyrstu árin eftir byltingu voru ár ljóðsins, bókaútgáfa var í lamasessi eins
og flest annað á árum borgarastríðs og skorts, allt um kring urðu hrikalegir
atburðir og skyndilegir og enginn hafði enn haft tóm til að hugsa um þá,
setja þá í skáldsögusamhengi. Ljóðið varð best til þess fallið að höndla and-
artakið. Og af viðbrögðum þriggja manna úr hópi fremstu skálda landsins
við umskiptunum miklu má þegar greina margt af þeim vanda sem átti eftir
að fylgja rithöfundum í byltingarþjóðfélagi yfir næstu áratugi. Hér er átt
við Alexandr Blok (1886-1921), Sergei Jesenín (1895-1925) og Vladímír
Majakovskí (1893-1930).
Alexander Blok var höfuðskáld rússneska symbólismans, undursamlega
nákominn fegurðinni á bak við ásýnd hlutanna, skáld hinnar Fögru og
Óþekktu konu sem vitjar okkar þegar minnst varir og erum við ekki samir
menn síðan. Blok var hámenningarskáld af yfirstétt og bændur í byltingar-
ham brenndu óðal feðra hans — samt heilsaði hann byltingunni meir en
vinsamlega. Fyrir því lágu gild rök. Symbólismi Bloks var ekki síst and-
borgaralegur, hann hafði ort (m.a. í kvæðinu ,,Endurgjaldið“) um hina
grimmu járnöld borgaralegs auðvalds, sem sveipaði Rússland í líkklæði
verkmiðjureyks — og einnig um þá von að rússnesk alþýða risi upp gegn
menningu sem Blok taldi sálarlausa og framandi. Symbólistar létu sig gruna
að mikið uppgjör væri í vændum, og litu á listina sem leið til nýrrar heild-
arsjnar, nýs skilnings á þeim stórtíðindum.
I ljósi þessa má skilja kvæðabálkinn fræga, „Tólfmenningarnir", sem
Blok birti árið 1918 (Magnús Ásgeirsson hefur þýtt hann á íslensku með
miklum ágætum). Vetrarbylur, tákn og ímynd byltingarinnar sem náttúru-
hamfara, æðir um götur Pétursborgar og leikur grátt fulltrúa hins gamla
heims — borgararæfil, feitan prest, fínar frúr í skinnkápum, hástéttarskáld.
Um göturnar þramma tólf rauðliðar, rænandi og myrðandi, og hefna um
leið harma eins þeirra, sem hefur misst stúlkuna sína til liðhlaupa sem berst
nú með hvítliðum — hggja þau skötuhjú dauð eftir í snjónum. Þetta er
margslungið verk sem sækir m.a. föng í harmagrát þjóðvísunnar, angur-
værð stórborgarslagarans, í ögrandi frekju pólitískra vígorða og svo í trúar-
leg minni — að ógleymdum myndvísum hraða symbólismns. Hermenn
byltingarinnar eru í þessum kvæðaflokki grimmt og tortímandi afl og um
leið draumóramenn, innblásnir hatri á veröld sem var og þrá eftir betra
heimi. Undir lokin birtist Kristur og fer fyrir þeim — þeir þekkja hann
ekki og plaffa á hann úr byssum sínum, en samt er hann þeirra foringi og
þeir hans postular:
400