Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Blaðsíða 16

Tímarit Mdls og menningar
Öreigaskáld og meðreiðarsveinar
Bókmenntalíf fyrstu áranna eftir byltingu einkenndist af verulegri fjöl-
breytni og hörðum átökum milli einstakra hópa rithöfunda og gagnrýn-
enda. Sumir þeirra kepptu að því að fá einhverskonar opinbera viðurkenn-
ingu á að þeir færu með hina sönnu byltingarlist, aðrir börðust blátt áfram
fyrir rétti sínum til að skrifa eins og þeim best sýndist.
Fútúristarnir og ýmsir sem nálægt þeim stóðu sameinuðust í LEF
(Vinstrifylking listanna) — þar voru þeir saman komnir sem mestan hug
höfðu á listnýjungum, nýtt inntak og boðskapur byltingartíma skyldu birt-
ast í nýju formi. LÉF-menn og ýmsir þeim tengdir áttu mikinn þátt í þeirri
uppsveiflu í leikhúsi og myndlistum sem einkenndi þessi ár, en upp úr 1923
byrja raðir hreyfingarinnar að riðlast og hylli sú sem oddvitar hennar nutu
hjá ráðamönnum fer dvínandi. Flestir forystumenn bolsévika voru mennta-
menn af gömlum skóla og fannst annað brýnna en að reyna að ná til al-
mennings með byltingarinnrætingu sem tæki á sig mynd fútúrískra ærsla
og jafnvel afstraktlistar.
Rithöfundar sem kenndu sig við öreigabókmenntir voru margir, þótt
ekki skildu nema fáir eftir sig lífvænleg verk. Þeir réðu mörgum málgögn-
um, áttu sér samtök eins og „Smiðjuna" og „Október“, tengdust við hálf-
opinber útbreiðslusamtök menningar, „Proletkúlt" (Oreigamenning). Þess-
ir menn réðust gegn list fortíðarinnar af jafnvel enn meiri dólgshætti en fút-
úristar — „Við skulum í nafni framtíðarinnar brenna Rafael, eyðileggja
söfnin og troða blóm listanna undir fótum,“ skrifaði einn þeirra, Kirillov,
árið 1918. Þeir réðust harkalega á bæði fútúrista og svonefnda „meðreiðar-
sveina“ byltingarinnar fyrir að vera borgaralegir loddarar og gervibylting-
armenn, jafnvel sjálfur Maxím Gorkí var sumum þessara manna ekki annað
en „eftirlæti vestrænna burgeisa“. Kenning þeirra var sú, að byltingu bolsé-
vika í þjóðlífinu skyldi endurtaka í listum — rétt eins og öreigastéttin væri
leidd til valda í ríkinu skyldu alþýðuskáld með réttu öreigahugarfari taka
við bókmenntum sem aðalsmenn og borgarar áður skrifuðu. Fielsta fram-
lag þessara manna til bókmennta voru um þessar mundir rímuð frásagnar-
ljóð um byltingu og borgarastríð (Mikhaíl Svetlov, Josif Utkín og fleiri).
Það sem lakast var við forystumenn öreigahöfunda, sem svo vildu heita,
var sú afstaða þeirra að líta á bókmenntabaráttuna sem einkonar borgara-
styrjöld þar sem ganga þyrfti milli bols og höfuðs á öllum sem ekki voru á
réttu róli.
Enn var við skriftir næsta sundurleit fylking sem herstjóri byltingarinn-
ar, Trotskí, kallaði einu nafni „meðreiðarsveina“. Það voru höfundar sem
voru í stórum dráttum samþykkir fyrirheitum byltingarinnar um „stétt-
laust þjóðfélag" og voru reiðubúnir til samstarfs við pólitíska forystu henn-
406