Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Síða 31

Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Síða 31
Byltingin, bókmenntirnar og sósíalrealisminn einskonar fjandmaður, sem manneskjan þarf að brjóta á bak aftur. En á sínum tíma hljómuðu þessi orð ágætlega sem vígreifur húmanismi, í góðri andstöðu við borgaralegan bölmóð og þrönga einstaklingshyggju. Auk þess ber allur málflutningur Gorkís sterkan svip af þeirri manndýrkun sem er frek til fjörsins í sögum hans og leikritum allt frá því um aldamót — við- leitni hans til að láta hljóma af fullum þunga orð þeirra manna sem neita að „láta baslið smækka sig“, sem lúta ekki að litlu en rísa upp úr verstu eymd og útskúfun til að boða fagnaðarerindið um dýrð Mannsins og óþrjótandi möguleika hans. Málflutningur Gorkís hljómaði vel og ýtti undir einlægan stuðning við sósíalrealismann. Annað kemur og til: ótti margra rithöfunda við einangr- un, við að verða utanveltu í þjóðfélaginu. Var ekki hægt að fórna einhverju („grípa um kverkarnar á eigin söng“ hafði Majakovskí kveðið) til að losna úr hátignarlegum einsemdarkulda snillingsins, sem fáir lesa eða skilja, og komast í vinsamlega sambúð við þjóð sem er að læra að lesa? Það er ekki að ófyrirsynju, að þegar menn voru á fjórða áratugnum að lofa bók- menntalíf í Soétríkjunum, höfðu þeir jafnan á reiðum höndum tölur um stór upplög bóka. Sovétmenn hafa selt verk þjóðskáldsins Púshkíns í tólf miljónum eintaka og eru núna búnir að selja „Lygn streymir Don“ Sholo- khovs í tveim miljónum, segir Halldór Laxness í Gerska ævintýrinu. Svo sannarlega runnu fleiri stoðir undir sósíalrealismann en slóttugheit Stalíns, sem vildi koma öllum rithöfundum landsins undir einn skipulags- hatt til að eiga auðveldara með að færa þá í eina andlega spennitreyju. En það kemur fljótt í ljós, að í sjálfri kenningunni um sósíalrealismann er margt varhugavert. I sjálfum lögum Sovéska rithöfundasambandsins var skráð að sósíalrealisminn sé „grundvallaraðferð“ sovéskra fagurbókmennta og krefji hann listamenn um „sanna, sögulega túlkun veruleikans í bylting- arþróun hans“. Það er fljótséð af þessari formúlu að ekki er ráð fyrir því gert, að nokkur rithöfundur geti efast um að „veruleikinn“ sé á réttri leið í sinni „byltingarþróun". Með öðrum orðum — hin opinbera pólitíska bjartsýni á það, sem er að gerast í landinu, verður einskonar skylduformúla fyrir bókmenntirnar. Lítið og kannski ekkert svigrúm er eftir skilið fyrir persónulegar efasemdir, sérsjónarmið, sjálfstætt mat. Það er í beinu fram- haldi af þessum skilningi að Alexei Tolstoj segir í fyrirlestri um sovétbók- menndr árið 1942: „Sovétbókmenntirnar láta sér ekki nægja að setja fram spurninguna um örlög og leiðir einstaklingsins, spyrja „hvað ber að gera?“ eða „hver er sek- ur?“ eins og klassískar bókmenntir gerðu. Þær svara þessum spurningum með þeim áhrifarétti sem þær hafa unnið sér til með þátttöku í uppbygg- 421
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.