Tímarit Máls og menningar - 01.11.1987, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
viðhorf hans og Kazangaps til sögu og sannleika: við skulum, segir
embættismaður, ekki vera að velta okkur upp úr því sem óþægilegt er, við
skulum skrifa söguna eins og við „þurfum að hafa hana í dag“.
Innskot af ætt þjóðsagna gegna og því hlutverki í sögunni að brýna fyrir
mönnum að minnið er heilagt og ræður miklu um skilning mannsins á
sjálfum sér og framtíðinni. Ein sagan verður einkar þung á metum. Hún
segir frá Najman-Ana og mankúrtanum. Þar er getið um ógnvekjandi inn-
rásarþjóð, Zhúan-zhúan, sem hafði þann sið að ræna fanga sína úr liði
Kasakha minninu til að gera þá að viljalausum þrælum. Þetta var gert með
því að strengja húð af nýslátruðum úlfalda yfir rakað höfuð þeirra og láta
það þorna og skreppa saman í heitri sól eyðimerkurinnar þar sem fangarnir
lágu bundnir í nokkra daga. Eftir þessa meðferð vissu þeir sem af lifðu
hvorki um nafn sitt né uppruna og urðu mankúrtar. Najman-Ana var móð-
ir sem reyndi að endurheimta son sinn úr myrkri mankúrtsins, en hann
þekkti hana ekki og drap hana. Hún var grafin í Ana-Beít, grafreitnum þar
sem Jedigei vill að besti vinur hans Kazangap verði til hvíldar lagður.
En þegar líkfylgdin nálgast grafreitinn kemur í ljós að hann er nú á bann-
svæði, innan girðingar geimstöðvarinnar þaðan sem sovéskum geimskipum
er skotið á loft, og enginn fæst til að hleypa Jedigei inn fyrir til að hann
megi votta vini sínum hinstu virðingu eins og hann hefur heitið.
Rétt og rangt
I báðum þessum skáldsögum er það eldra fólk, sem man tvenna tíma og
neitar að gleyma fortíðinni, rótum sínum, upprunanum, sem er berendur
hlýju, skilnings, góðvildar og ósérplægni. Og þau Darja og Jedigei eru
ofurvenjulegt alþýðufólk, sem aldrei hefur staðið í sovéskum stórræðum.
Ef við höldum okkur við þá fjóra rithöfunda sem áðan voru til nefndir þá
er það bara hjá Júrí Trífonov sem við finnum, að hið jákvæða sem stendur
höllum fæti í samtímanum er tengt við byltingararfinn, þá gömlu bolsévíka
sem ekki létu spillast af valdinu en héldu sínu striki — eins og t.d. afi
Dmítríjevs verkfræðings í „Skiptunum“. Með þessu móti er því eins og
hvíslað að lesendum, að hin sovéska tilraun hafi ekki skapað betri menn
eða gæfulegri en áður voru uppi í landinu — en eins og fyrr var getið var
það ein af forsendum sósíalrealismans á árum áður, að sovéskt þjóðfélag
væri svo ágætt, að það skapaði nýja menn og betri. Oðru nær, hlýtur sá að
álykta sem les t.a.m. Raspútín og Ajtmatov. Andrei í „Matjora kvödd“ er
fáfróður og grunnhygginn í samanburði við ömmu sína Dörju, þótt hann
hafi miklu víðar farið. „Eg hef fátt séð,“ segir hún, „en margt lifað. Það
sem fyrir augun hefur borið hef ég skoðað vel og lengi, en ekki í fram-
hjáhlaupi eins og þú.“ I „Búranstöðinni" er Jedigei gamla sönn raun að því,
470