Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Page 27

JUAN GOYTISOLO OG HEIÐUR SKÁLDSÖGUNNAR
og dulbýr það. Sú athöfn er samt ekki neikvæð. Cervantes leggur grunn að
nútíma ígagnslætti, þeim nútíma sem neyðist til að ímynda sér ekki einungis
það sem Gagnsiðbótin bannar heldur einnig það sem fallið hefur í gleymsku
innan hins vestræna nútíma sjálfrar siðbótarinnar.
í gagnslætti í tvennum skilningi - gegn takti andstöðunnar á Spáni, og
gegn takti framfaranna á Vesturlöndum - er Cervantes upphafsmaður nú-
tíma hins frjóa ímyndunarafls sem færir bókmenntunum þau forréttindi að
skapa veruleika - ekki bara að endurspegla hann - með fjölföldun þeirra
texta sem byggja á ótalmörgum túlkunum, í stað einnar túlkunar sem er með
öllu hvítþvegin í því sem víkur að rétttrúnaði og kynþætti.
Cervantísk óvissa frammi fyrir vissu rétttrúnaðarins og Gagnsiðbótar-
innar: óvissa um nafnið (Kíkóti, Kíjuano, Kijótiz? Aldonza, Dúlsínea?);
óvissa um höfundinn (Cervantes?, Saavedra?, Cide Hemete?, Avellaneda?).
Óviss sögumaður (ég?, þú?, hann?, við?), óviss staður (La Mancha?,
Gleymskan?). Bókmenntagreinum fléttað saman: niðurrif hreinleikans í
þeim heimi sem kirkjuþingið í Trent hafði búið fólki, heimi sem krafðist þess
að menn hefðu eitt tungutak og eina heimssýn. Skáldsaga sem er sjálfri sér
meðvituð og hafnar þeirri blekkingu að vera einföld endurspeglun veruleik-
ans. Gagnrýnin og nútímaleg skáldsaga sem hefur áunnið sér rétt til að
gagnrýna heiminn vegna þess að hún gagnrýnir sjálfa sig fyrst. Og skáldsaga
vegferða, stöðugt í tvísýnu, þar sem engin uppgötvun er notuð sem skjól:
Cervantes og Goytisolo, rithöfundar varnarleysisins vegna þess að skáldsög-
ur þeirra og persónur fara út í heim, yfirgefa sveitabýlið, taka áhættu: fara
utan.
Goytisolo beitir þessum hefðum í þjónustu róttækasta efniviðar nútím-
ans: hins Framandi, Innflytjandans, Vegfarandans, þess sem ber með sér
blandaða menningu, ögrar getu okkar til þess að gefa og þiggja, hæfileika
okkar til að skilja og gera okkur skiljanleg.
Landslag að lokinni orrustu, sú mikla skáldsaga Goytisolos sem kom út
árið 1982, er forspá um það málefni sem átti eftir að eiga hug okkar allan
undir lok tuttugustu aldar og í byrjun þeirrar tuttugustu og fyrstu. Árið 1989
hittumst við Juan í Berlín. Þegar við fórum að skoða Múrinn lagði Juan ríkt á
um að við skoðuðum hann frá Kreuzberg, hverfi tyrkneskra innflytjenda,
líkt og hann sæi þá þegar fyrir ekki bara fall Múrsins nokkrum mánuðum
síðar heldur líka að strax á eft ir yrði í stað hans reistur annar múr, sá er hindr-
aði komu innflytjenda. í Landslagi uppgötvar Goytisolo fyrstur manna
hvernig hægt er að skrifa - á spænsku - skáldsögu hins framandi, innflytj-
andans og vegferða hans. Án þess að ásetningur hans hafi verið af mannúð-
arhvötum sprottinn eða fram settur í áróðursskyni, veitti hann atburðinum
og þátttakendunum í honum sögumann og söguefni, tungumál og rými.
TMM 1999:1
www.mm.is
17