Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Page 35

AF „CERVANTÍSKU“ BERGl BROTINN
að sumt af því sem hátt er skrifað á Spáni er ekki annað en effirlíkingar úr
menningu annarra landa. Á sama tíma má finna verk á spænsku sem eru
alveg einstök í íf umleika sínum en enginn hefur þrátt fyrir það hinn minnsta
áhuga á, jafnvel þótt útilokað sé að finna nokkuð sambærilegt á öðru tungu-
máli. Hvergi annars staðar í Evrópu finnum við bókmenntaverk sem er eins
augljóslega mudéjar2 og El Libro de Buen Amor (Bókin utn góðar ástir3),
hvergi er til bók sem býr yfir ámóta sprengikrafti og La Celestina4. Það er ekki
fyrr en í verkum Shakespeare að við fínnum þvílíkan ógnarkraft í bókmennt-
unum. Það má nefna fleiri dæmi: hvergi finnum við neitt sambærilegt við La
Lozana Andaluza (Lozana frá Andalúsíu5), hvergi annars staðar finnum við
skáld á borð við San Juan de la Cruz. Þessi ytri sýn á menninguna er því afar
mikilvæg að mínum dómi.
Mér þykir það nokkuð lýsandi fýrir samhengisleysið í menningarsögu
Spánar að þessi verk skuli ekki hafa haft nein áhrif þar. Á16. öld komu að vísu
fram verk sem telja má afkomendur Celestínu, þótt ekki séu þau í sama gæða-
flokki og hún. Lozanafrá Andalúsíu var á sínum tíma svo að segja grafin lif-
andi. Og enda þótt það verk hafi verið enduruppgötvað á 19. öld vogaði sér
enginn að gefa það út að nýju vegna þess að það þótti dónalegt. Síðar sáði
Cervantes frjókornum skáldsögunnar eins og hún átti eftir að þroskast um
alla Evrópu: þeirrar ensku; þeirrar frönsku; í Rússlandi eru áhrifin augljós;
og jafnvel í Portúgal, fýrir milligöngu Lawrence Sterne. Þar höfum við til að
mynda Machado Asís sem á 19. öld skrifaði skáldsögu sem er á allan hátt nú-
tímaleg og er óbeinn afkomandi Cervantesar6. Með því að bíða allt fram á
þessa öld urðu Spánverjar seinastir þjóða til að leggja eitthvað af mörkum til
skáldsögunnar. En ég held að það hafi einmitt gerst loksins þá í framhaldi af
túlkun Américo Castro á Don Kíkóta í bókinni El pensamiento de Cervantes
(Hugmyndaheimur Cervantesar), en þar er í fyrsta sinn reynt að hreinsa verk-
ið af öllum „strangtrúartúlkunum" á borð við þær sem Unamuno7 og
Maeztu8 héldu á lofti, að það væri „Biblía spænsku þjóðarinnar“ og þar fram
eftir götunum. Allir reyndu að sjá í verkinu einhverja mystík eða dulda þjóð-
ernishyggju án þess í rauninni að lesa verkið sjálft. Fyrstu alvarlegu túlkun-
ina á því er að finna í fyrrnefndri bók Castro. Auk þess myndi ég segja að hin
fordómalausa túlkun Borgesar á Don Kíkóta hafi sýnt okkur hversu nútíma-
legt þetta verk er og hversu gífurlegur sköpunarkraffur býr í uppfinningu
Cervantesar. Ég held að í framhaldi af þessu hafi smákomið fram á sjónar-
sviðið þessi hópur rithöfunda sem með beinum eða óbeinum hætti eru allir
undir áhrifum frá Cervantes. Augljóst dæmi er Carlos Fuentes, einnig Tres
tristes tigres (Þrjú döpur tígrisdýr) eftir G. Cabrera Infante, og eins hefði ferill
Julián Ríos verið óhugsandi án Cervantesar. Og ef við lítum á San Juan de la
Cruz, kemur í ljós að ekkert spænskt ljóðskáld hafði fetað í fótspor hans á
TMM 1999:1
www.mm.is
25