Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 158

Ritdómar
Nútímasaga af Sturlungum
Thor Vilhjálmsson: Morgunþula í stráum. Mál og
menning 1998.
Með Morgunþulu í stráum kemur Thor
Vilhjálmsson lesendum sínum skemmti-
lega á óvart, og hefur svo sem gert það
hvað eftir annað síðasta áratug. Hér
fáum við bók sem sækir efnivið aftur til
Sturlungaaldar og leikurinn berst frá
íslandi til Frakklands og Ítalíu og aftur
heim. Aðalpersónan er söguleg, höfðing-
inn Sturla Sighvatsson. Atburðarás fylgir
allnákvæmlega því sem frá segir í Sturl-
ungu svo langt sem hún nær, atburðir
jafnvel ársettir í kaflafyrirsögnum. Al-
mennt er þessi bók miklu nær því að
mega kallast söguleg skáldsaga en
Grámosinn glóir. Hér er fjallað um
ákveðna nafngreinda persónu sem er
vaxin upp úr tilteknu sögulegu umhverfi
og mótast af því, samtímis því sem þessi
persóna er sýnd í ljósi hins algilda,
sam-mannlega. Að baki býr rækileg
heimildakönnun, ekki aðeins á Sturl-
ungu heldur almennt á bókmenntum og
hugmyndaheimi miðalda. Þannig er
grunnur sögunnar lagður, en segja má að
hún sé urn leið vitnisburður þess hvað
miðaldamenn og nútímamenn eigi
margt sameiginlegt þrátt fýrir allt, eða
kannski hvað lifi mikið af miðaldamann-
inum í okkur sjálfum.
Það er ekki erfitt að gera sér í hugar-
lund hvað hefur skírskotað til Thors í
lýsingu Sturlu Sighvatssonar, þessa
glæsilega Dala-Freys sem sameinar í sér
svo marga þætti íslenskrar samtíðar sinn-
ar en gerir jafnframt víðreist og kynnist
menningu umheimsins. Og ber auk þess í
sér undarlegar þverstæður eins og fræði-
menn hafa sýnt og reynt að finna
skýringar á. Greinileg aðdáun Sturlu
Þórðarsonar á þessum frænda sínum og
nafna hefur naumast gengið í arf tO síðari
ffæðimanna. Til að mynda segir Einar
Ólafur Sveinsson í bók sinni um Sturl-
ungaöld: „Það hefur áreiðanlega ekki bætt
siðferði Sturlu Sighvatssonar, að hann fór
til Rómaborgar og lét hýða sig þar, enda er
það sannast sagna um þennan glæsilega
Sturlung, að hann er einhver óþarfasti
maður hér á landi á þessari öld“. Sem
dæmi um gagnstæða túlkun má nefna þá
sem Marlene Ciklamini bar fram á Sturlu-
stefnu: að mynd hans markist af því að hér
sé Sturla Þórðarson að skipa nafna sínum
í kristilegt samhengi samkvæmt hug-
myndaffæði síns tíma, sýna leiðina ffá of-
drambi til eftirfarandi iðrunar og
afturhvarfs. Þannig stafi fýrirhyggjuleysi
hans og meint ráðaleysi fyrir hinstu orr-
ustuna af því að hugur hans hafi snúist frá
metnaðargirnd og oflæti til auðmýktar og
umhugsunar um eigin sálarheill.
Hvaða tökum tekur Thor svo slíkt efni?
Hann skapar heim umhverfis þennan
mann. Náttúruna sem hann elst upp við,
bernskudrauma hans og leiki meðan ver-
öld hans er enn þá heil og sýnir hvernig
þeir draumar eru síðan kæfðir í harð-
neskjulegri veröld hinna fullorðnu. Síðan

148
www.mm.is
TMM 1999:1