Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Side 162

RITDÓMAR
í öllum flokkum leyndust menn sem
máttu ekki sjást, svarnir íjandmenn,
ódæðismenn sem höfðu brugðið
trúnaði, látið greipar sópa um eigur,
svívirt konur, saurgað híbýli og drýgt
önnur þau ódæði sem ekki fyrirgáfust
fyrren ný bandalög og nýir hagsmunir
leiddu óvini saman í nýja sveit, til
nýrra vígaferla. (61)
Þessi fyrsti bókarhluti er rammaður inn
af tveimur smáköflum sem báðir nefhast
„Drengur á fjalli (1208)“. I hinum fyrri
sést Sturla 9 ára gamall í máttlausri upp-
reisn gegn föður sínum, hverfur að
heiman hátt upp í fjall og horfir niður að
bænum, ákveðinn að koma ekki heim
fyrr en honum sjálfum sýnist. En þá
finnst honum hann sjá svip föður síns
greyptan í bergið, fyllist skelfingu og
hraðar sér til baka. Síðari kaflinn er
draumsýn um einhvers konar paradís-
artilveru í salarkynnum djúpt inni í fjall-
inu þar sem tíminn stendur kyrr í friði og
eindrægni og tveir drengir gleyma sér í
leik, en síðan sinna þeir ekki aðvörunum
húsráðenda og kveða sig út úr berginu og
höllin er lukt og týnd að eilífu, leikbróð-
irinn horfinn.
Þetta tvennt: föðurvaldið og bernsku-
vinátta Sturlu og Arons sem síðan fellur
skuggi á og umturnast yfir í fjandskap og
heift þegar hefndarskylda ættarinnar
kallar, eru sterkustu þræðirnir í
hugarlýsingu Sturlu í þessum fyrsta bók-
arhluta. 1 utanferðarköflunum dýpkar
myndin og skýrist jafnt og þétt. Sturla
verður margs fróðari af lestri bóka og
samtölum við menn og verður fyrir
sterkum áhrifum af því sem hann sér og
reynir. Ferðalagið verður hvort tveggja í
senn, landkönnun og sjálfsskoðun. Það
sem ber fyrir augu og eyru vekur
óþægilegar endurminningar og áleitnar
spurningar. Sturla sækir heim munklífi,
hallir og ræningjabæli, grefur sig í fönn,
leitar skjóls í jarðhúsi þegar ræningjar
æða yfir og slátra hverju mannsbarni sem
fyrir þeim verður. Hann kynnist trúar-
stefnum samtímans, svo sem kenningum
heilags Frans og samtímaritum sem segja
meðal annars ffá hroðalegum pínslum
syndara eftir dauðann. Sá lestur, og ekki
síður rotnandi valkestir sem þeir ganga
fram á vekja óþægilegar minningar um
miskunnarlausar aftökur sem hann hefur
sjálfur staðið að. Hann fer að draga í efa
það sem hann hefur áður trúað á, meðal
annars dómgreind föður síns, þessa grá-
glettna karls sem var honum „erfiðastur
allra“ (111), skelfist kröfur hans. En ekki
síst hefur hann áhyggjur af eigin sálarheill.
Þegar á ferðina líður verður sú hugsun æ
áleitnari að hann þurfi að fá aflausn páfa
ekki aðeins vegna misgjörða við Guð-
mund biskup heldur einnig vegna þess
sem hann hefur safnað á sig á leiðinni og
ekki síst vegna ofbeldisverka og víga sem
hann hafði látið vinna á íslandi.
Eftir heimkomuna sjáum við hann í
svipmyndum fara einförum frá mönnum
sínum, rifja upp liðna atburði svo sem víg
Tuma bróður síns, þess sem „fór á undan
honum í hetjugervinu“ (244), úrræða-
lausan og í hugarkvöl. í stað glaðra nátt-
úrumynda birtist landið einatt sviðið eða
blóði stokkið í hugarórum eða draumum
sem boða feigð. Solveig sem hefur áður
reynt að hlynna að honum og breiða yfir
bresti hans snýr við honum baki. Það ligg-
ur engin leið til baka. Aðeins guðirnir geta
breytt um gervi eftir eðli draumsins.
Raunverulegar brigðlausar hetjur eru
hvergi til nema í leik eða ljóði. En sá sem
einu sinni hefur íklæðst gervi hetjunnar er
bundinn því ævilangt:
Hann horfði í grænt auga vatnsins, og
horfði þangað til það varð svart. Hann
vissi að hann mundi aldrei geta rykkt
grímunni af sér. Hún var holdgróin,
undir var bara blóðugur rosinn sem
152
ww w. mm
TMM 1999:1