Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Side 25

TILBRIGÐl VIÐ FORTÍÐ
meginatriði einsögunnar sem er leit að sannleika fremur er framsetning
sannleika. í ritdeilum við sagnfræðinginn Robert Finley um möguleika og
takmarkanir sagnfræðinga til að varpa ljósi á liðna tíð nefnir bandaríski ein-
sögufræðingurinn Natalie Zemon Davis þennan þátt sem meginatriði að-
ferðaffæði sinnar. Þar segir hún að fyrsta einsöguritið sem hún skrifaði, The
Return ofMartin Guerre, sé tilraun með sannleika. Þá leggur hún ríka áherslu
á að frásögnin sé byggð upp á þann hátt að hún hvetji lesendur til að spyrja
sig spurninga er varða mörk sannleika og sköpunar í sagnfræðitexta.28 Þessi
leit einsögufræðingsins að sannleika er það sem Ginzburg telur að skilji milli
einsögufræðings og rithöfundar. Einsögufræðingurinn setur niðurstöðu
rannsóknar sinnar fram í ffásögn sem rofin er reglulega með eyðum sem
myndast þegar sagnfræðingurinn getur ekki skýrt atburði fortíðar með því
að vitna í heimildir heldur neyðist til að beita sköpunargáfunni til að fylla í
eyðurnar. í stað þess að skálda í eyðurnar, eins og rithöfundur myndi gera,
gerir einsögufræðingurinn eyðurnar að umfjöllunarefni sínu og leggur
meiri áherslu á að ræða þær spurningar sem heimildirnar vekja í stað þess að
koma með svör við þeim sem gefa sig út fyrir að vera sannleikurinn sjálfur.
Það sem einkum skilur á milli sagnfræðirits og sögulegrar skáldsögu að mati
Ginzburgs er leitin að sannleika um þann veruleika sem skilgreindur er sem
fortíð.29
Tilbrigði
Ef sannleiksleitin í sagnfræði er að engu höfð missir sagnfræðingurinn tengsl
við fortíðina sjálfa og verður ófær um að skapa tilbrigði við hana. Rétt eins og
tónverk sem er tilbrigði við annað tónverk missir tengsl við fyrirmynd sína
og öðlast sjálfstæða tilvist ef of margar nótur eru felldar út eða þeim breytt,
missir sagnfræðirit tengsl við fortíðina sjálfa ef óvarlega er farið með stað-
reyndir. Franklin Ankersmit orðaði þetta á þá leið að í sagnfræði leiði stað-
reyndir um hið einstaka úr fortíðinni til almenns sögulegs sannleika í
fléttunni, en að í sagnfræðilegri skáldsögu sé þessu öfugt farið. Þar byggir
höfundurinn einstakar staðreyndir á þeim ályktunum sem hann dregur af
hugmynd sinni og hugmyndum annarra um fortíðina, það er á almennri
söguþekkingu.30 Af þessu má draga þá ályktun að það sé annars vegar með-
ferð staðreynda og flétta þeirra sem segi til um hvort sá sannleikur, sem felst í
riti um fortíðina, sé tilbrigði við fortíðina sjálfa eða hvort hann sé fyrst og
fremst heimild um ímyndaðan heim höfundarins. Sá sannleikur sem höf-
undur skáldverksins birtir er aðeins sannur innan verksins sjálfs, en tilvist
sagnfræðiritsins byggir á því að það feli í sér sannleika um veruleika sem
stendur utan bæði verksins og orðræðunnar.31
TMM 1999:3
www.mm.is
23