Tímarit Máls og menningar - 01.09.1999, Page 117

RITDÓMAR
dáta sem hún harmar ennþá áratugum
síðar, pikkföst í nostalgíu og söknuði eft-
ir horfmni fegurð. Eina fegurðin sem
hún sér er fegurðin í botni flöskunnar og
það er að sjálfsögðu fölsk fegurð. Sjálf er
hún fögur í skörpum og skemmtilegum
persónuleika og því harmar lesandinn
örlög hennar.
Það er ekki oft sem maður sér ungan
rithöfund taka svona vel á persónum og
umhverfi í sinni íyrstu bók og það verður
spennandi að fylgjast með vonandi löng-
um og farsælum höfundarferli Auðar
Jónsdóttur. Og hver veit nema saga Diddu
muni opna einhverri „venjulegri" stelpu
nýjar dyr rétt eins og Eva Luna opnaði
Diddu hennar!
Sigríður Albertsdóttir
Úr Surtshelli í Landsbókasafn
Einar Kárason: Norðurljós. Mál og menning
(1998), 288 bls.
I lok skáldsögunnar Norðurljós eftir Ein-
ar Kárason er söguhetjan, Svartur Pét-
ursson, kominn til Reykjavíkur eftir
mikið ævintýraflakk „vítt og breitt um
ísland, um byggðir og hrollköld öræfi, og
þaðan til Noregs og Kaupmannahafnar“,
eins og stendur á öftustu kápusíðu, og
meðan hvíti dauðinn er smám saman að
klófesta hann þar, leggur hann stein við
stein í útveggi tugthússins í félagi við
Arnes útileguþjóf og fleiri dándismenn
af því tagi. Og það var vitanlega áður en
til nokkurs tals kom að breyta tugthús-
inu í stjórnarráðshús.
Hér er lesandinn sem sé kominn beint
aftur í hringiðu 18. aldar og er Norðurljós
það sem venjulega er kallað „söguleg
skáldsaga". En slíkar sögur geta verið
með ýmsum hætti, og gera menn gjarnan
greinarmun á ævintýrasögum, þar sem
fortíðin er einungis litríkur bakgrunnur
með brokkgengum persónum og spenn-
andi örlagasögum sem höfundur í tíma-
hraki þarf jafnvel ekki að hafa fyrir að
finna upp, og svo hins vegar „raunveru-
legum“ sögulegum skáldsögum, byggð-
um á rannsóknum og þekkingu á
fortíðinni, þar sem reynt er að takast á
við vandamál sögunnar á einhvern hátt
og setja ffam nýjar hugmyndir og ný við-
horf. „Sögulegar skáldsögur“ af þessum
síðari flokki voru um langt skeið taldar
vera fullboðleg grein sagnfræði, og eru
mörg dæmi um að sagnfræðingar hafi
tekið slíkar sögur alvarlega og litið á höf-
unda þeirra sem nokkurs konar kollega.
Ef minna ber á slíku nú á dögum, stafar
það kannske af því að „ævintýrasögur“
hafi tekið að breiða úr sér innan bók-
menntagreinarinnar á kostnað annars
eða af fordómum sagnfræðinga á þessari
óöld okkar, nema hvort tveggja sé.
Vegna þessarar sérstöku stöðu „raun-
verulegra sögulegra skáldsagna", sem
töldust í senn bókmenntir og a.m.k. viss
angi út úr sagnfræði, hafa fráneygðir
fræðimenn löngum sýnt þeim áhuga og
reynt að skilgreina sem best grundvallar-
lögmál þessarar tvíþættu bókmennta-
greinar. Eitt atriði sem gjarnan hefur
verið dregið fram er hlutverkaskipting
persónanna. Að því hafa verið leidd
margvísleg rök, að í sögulegum skáldsög-
um gefi það sjaldnast góða raun að hafa
mikilmenni sögunnar í þungamiðjunni
sem aðalpersónu, og virðist reynslan
staðfesta þetta að verulegu leyti, þótt
undantekningar megi finna. Klassíska
formúlan í slíkum verkum er því sú að
byggja söguna utan um einhverja lítil-
siglda persónu sem ekki hefur skilið eff ir
sig nein teljandi spor á blöðum sögunn-
ar, gjarnan tilbúna persónu sem er lítið
meira en rekald í ólgu atburðanna, láta
hana síðan lenda í ævintýrum, sem flækj-
TMM 1999:3
www.mm.is
115