Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Page 26

borin saman við þau áhöld sem þá voru notuð við vefnað víða annars
staðar í Evrópu.
Prjónakunnátta breiddist út í Evrópu á 16. öld, og sums staðar í Mið-
og Vesturevrópu voru stofnuð gildi sem settu lög og reglur um prjóna-
iðnað. Slíkt gerðist þó ekki á Norðurlöndum.66 Sennilegt þykir að kunn-
átta í prjóni hafi borist til Íslands með kaupmönnum frá Englandi, Þýska-
landi eða Niðurlöndum, á fyrri hluta 16. aldar.67
Elstu varðveittu prjónar hérlendis eru álitnir vera frá upphafi 18. aldar,
tveir þeirra eru úr járni en einn úr kopar, allir mjóir og hnúðlausir.68
Ekki er ólíklegt að um sé að ræða þá gerð prjóna sem voru notaðir til að
prjóna í hring.Aðferðin er algeng við sokka- og vettlingaprjón nú á dög-
um og virðist hafa verið notuð áður fyrr ef draga má ályktanir af prjón-
lesi sem varðveist hefur.69 Miðað við þau áhöld sem tíðkuðust hérlendis
við vefnaðinn er augljóst að prjónaskapur hefur þótt mun þægilegra verk
þegar hann kom til sögu.
Um þóf er svipaða sögu að segja og af öðrum verkþáttum ullarvinn-
unnar á Íslandi á 18. öld, aðferðirnar voru með fornu lagi. Niels Horrebow
stundaði hér rannsóknir á landi og lífsháttum fólks á árunum 1749–1751.
Hann skýrir meðal annars frá aðferðum sem beitt var við þóf: „... allt er
þæft í keitu, með miklu erfiði á frumstæðan hátt.“ Jafnframt segir hann
frá því hvernig tveir menn sitja á gólfi andspænis hvor öðrum með fæt-
urna inni í botnlausri tunnu og troða vaðmál sem komið hefur verið
fyrir inni í tunnunni. Smærri hluti segir Horrebow að menn þæfi á borði
með bringunni. Einnig þæfi menn prjónles, sokka og vettlinga með því
að sitja á þeim og róa fram, aftur og út á hlið.70
Tækninýjungar í spuna og vefnaði berast til landsins
Vitað er um einstaka spunarokka og vefstóla á landinu á fyrri hluta 18.
aldar. 71 Ekki er vitað hvort vitneskja um ofangreind áhöld hefur verið
útbreidd eða hvort þau hafa haft nokkur áhrif á skoðanir alþýðu um um-
bætur í tóskap og vefnaði. Það voru embættismenn öðrum fremur sem
sýndu því áhuga að fá ný áhöld til tóskapar og vefnaðar á heimili sín.
Um nákvæmt útlit vefstólanna og spunarokkanna sem hingað fluttust á
vegum Innréttinganna er ekki vitað en ljóst er að þessi áhöld voru, tæknilega
séð, afar frábrugðin þeim áhöldum til spuna og vefnaðar – halasnældu og
kljásteinavefstað – sem fyrir voru í landinu. Þau voru hins vegar tæknilega
skyld þeim spunarokkum og vefstólum sem varðveist hafa frá seinni hluta
19. aldar og 20. öld og sjá má víða á íslenskum byggða- og minjasöfnum.
KALEMANK OG KLÆDI 25