Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Page 81

við að sannreyna hvort fjórir slíkir staðir geymi minjar um akuryrkju fyrr
á öldum.
Heimildir um forna akra má aðallega finna í máldögum, samtíma-
heimildum og Íslendingasögum og einnig veita örnefni vísbendingu um
akuryrkju fyrr á öldum. Þá má sums staðar finna minjar sýnilegar á yfir-
borði.Vettvangsathugun leiddi í ljós að meintum ökrum má skipta í tvo
meginflokka, annars vegar akra á flatlendi og hins vegar akra í hallanda
mót suðri. Ákveðið var að taka til rannsóknar báðar þessar tegundir akra,
tvo úr hvorum flokki, til þess að fá samanburð. Fyrir valinu urðu meintir
akrar í Akurey á Kollafirði í Kjósarsýslu og í landi Hólavalla í Gerða-
hreppi í Gullbringusýslu sem akrar á flatlendi og Ketilsstöðum II í
Dyrhólahreppi í Mýrdal og Fagradal í Hvammshreppi í Mýrdal í Vestur-
Skaftafellssýslu sem akrar í hallanda.
Forsendur fyrir vali á rannsóknarstöðum voru í fyrsta lagi yfirborðs-
einkenni hinna meintu akra, þ.e. stærð, lögun og yfirborðsformgerð, svo
og lega þeirra í landslaginu. Í öðru lagi að til væru heimildir um akurinn
eða kornrækt á staðnum. Heimildirnar gátu verið staðarnöfn, munnmæli
og ritaðar heimildir s.s. máldagar. Af fjárhagsástæðum hafði fjarlægð frá
Reykjavík og aðgengi einnig áhrif á val rannsóknarstaða.
Yfirborð þessara meintu akra var mælt og myndað til að gera ná-
kvæmt hæðarlíkan og reynt var að meta hvort greina mætti sameiginleg
yfirborðseinkenni sem gætu nýst til að greina svipuð fyrirbrigði í lands-
lagi annars staðar. Markmiðið með grefti könnunarskurða í hina meintu
akra var að greina jarðlög og tímasetja, að taka sýni til greiningar á frjó-
kornum í jarðvegi og rannsaka uppbyggingu jarðvegsins og eiginleika.
Vænst var að niðurstöður úr þeim greiningum gætu gefið vísbendingu
um hvort og þá hvenær korn hafi verið ræktað á viðkomandi stað.
Margrét Hallsdóttir hjá Náttúrufræðistofnun Íslands greindi frjókorn,6
Ian Simpson við háskólann í Stirling í Skotlandi greindi örformgerð og
efnafræði jarðvegs,7 Kolbeinn Árnason hjá Verkfræðistofnun Háskóla
Íslands annaðist fjarkönnun og loftljósmyndun og Magnús Á. Sigur-
geirsson hjá Geislavörnum ríkisins greindi gjósku.8
Akurey á Kollafirði
Akurey er á Kollafirði í Kjósarsýslu, á milli Engeyjar og Gróttu. Eyjan er
aflöng frá norðvestri til suðausturs, u.þ.b. 300 m þar sem hún er lengst og
u.þ.b. 240 m þar sem hún er breiðust frá suðvestri til norðausturs. Hún er
flatlend og láglend og er hæsti punktur um 7 m yfir sjávarmáli.
80 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS