Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Qupperneq 103

uppskerubrestur yrði, enda hefur kólnandi veðurfar á 14. og 15. öld iðu-
lega verið nefnt sem meginorsök þess að kornrækt lagðist af á Íslandi.
Hafi hins vegar ófrjósemi jarðvegs átt veigamikinn þátt í að kornrækt
hnignaði, er eðlilegt að spyrja hverju það sætti. Varð skortur á góðum
áburði til dreifingar á akra, t.d. vegna þess að nautgripum fór fækkandi
þegar bændur sneru sér í vaxandi mæli að sauðfjárrækt? Nautgripir gáfu
af sér stöðugan forða mykju, en sauðatað fékkst einungis meðan sauðfé
var á húsum á vetrum, þ.e. ef það hefur þá ekki gengið sjálfala mestallt
árið. Minnkandi skógar hafa og valdið því að skortur varð á eldiviði sem
aftur kann að hafa leitt til þess að tað hafi frekar verið notað til húshit-
unar og eldunar en til áburðar á akra. Þessara breytinga á búskaparháttum
sér víða merki. Til dæmis benda niðurstöður úr fornleifauppgröftum til
að stærri fjós hafi tíðkast á bæjum á fyrstu öldum byggðar í landinu en
þau sem algeng voru á síðari tímum. Ekki er glöggt vitað hvers vegna
eða hvenær þessi þróun átti sér stað en vel má vera að samband sé á milli
breyttra búskaparhátta og þess að kornrækt lagðist af. Ekki hefur áður
verið sýnt fram á hversu stóran þátt ófrjósemi jarðvegs kann að hafa átt í
hnignun akuryrkju á Íslandi til forna og er vissulega áhugavert að taka
þetta atriði til frekari rannsóknar í framtíðinni.
Skortur á vinnuafli getur og hafa haft áhrif á að kornrækt lagðist af hér
á landi. Akuryrkja útheimtir mikla vinnu. Undirbúningur akursins fyrir
sáningu er mikið erfiðisverk og sé akurinn plægður þarf auk þess að
halda uxa eða hesta. Kornskurður að hausti er einnig mannfrekur svo og
þresking. Hafi bændur ekki haft bolmagn til að halda nægan mannskap
til að annast kornyrkju hefur henni verið sjálfhætt. Svartidauði, sem barst
til landsins í byrjun 15. aldar, kann því til dæmis að hafa hoggið það stórt
skarð í búalið að ekki hafi verið tök á að halda uppi kornrækt.
102 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Allt Allt C/N Lífrænt Allt P Þéttleiki
C (%) N (%) hlutfall efni % (mg/100g) (g/cm3)
Akurey 1 16.30 1.470 11.1 29.1 303 0.89
2 9.45 0.971 9.7 15.8 280 1.08
3 2.73 0.229 11.9 3.8 181 1.06
Ketilsstaðir 1 6.85 0.707 9.7 13.1 242 1.05
2 5.27 0.581 9.1 8.4 244 1.13
3 4.10 0.445 9.2 6.4 259 0.80
4 3.78 0.423 8.9 6.2 309 1.06
5 6.01 0.647 9.3 9.4 186 0.64
Tafla með efnagreiningu jarðvegs.