Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Side 113

veislu hins forna menningarlandslags og því má vel vera að þar séu enn
varðveittar minjar víðast hvar þar sem búið hefur verið. Ef hægt væri að
staðsetja flesta minjastaði mætti nýta þessi góðu skilyrði til rannsókna á
búsetumynstri.
Rannsóknaraðferðir
Athuganir okkar hófust 1998, fyrst í Mosfellsdal og síðan í Skagafirði.
Fyrst voru þróaðar aðferðir til að staðsetja hulda minjastaði á láglendi þar
sem mikill jarðvegur hefur hlaðist upp.Við töldum að þegar valdar væru
aðferðir til að rannsaka búsetumynstur væri mikilvægast að finna rústir
og minjastaði, sem hvorki sjást á yfirborði né koma fyrir í rituðum heim-
ildum eða munnmælum í héraði.
Um allan heim glíma fornleifafræðingar við að finna minjastaði sem
ekki sjást á yfirborði.Að undanskildu hreinu innsæi, eru aðallega notaðar
þrjár meginaðferðir við leit undir yfirborði, könnunarskurðir, efnagrein-
ing og fjarkönnun.20 Eins og tíðkast við margar aðrar rannsóknir höfum
við sameinað allar þrjár aðferðirnar, og vonumst til þess að með því að
bæta við venjulegri skráningu á yfirborði höfum við komið okkur upp
aðferð sem nota má til að greina skipulega bæði sýnilegar og huldar
minjar í heilu héraði.
Fyrst var valinn bær til athugunar og farið yfir fáanlegar heimildir, en
síðan farið á staðinn og reynt að bera saman minjar sem getið er í
ýmsum heimildum og sjáanleg ummerki. Bæjarhólar eða önnur sýnileg
mannvirki á yfirborði voru kortlögð og teknir á þeim GPS-punktar. Ef
útlit virtist fyrir að einhvers væri að vænta á meira dýpi voru teknir
borkjarnar til að staðsetja sorphauga – en í þeim virðast gjóskulög varð-
veitast best. Ef sorphaugur fannst var grafinn könnunarskurður, 1 x 1 m.
Þar sem sorplögin voru þéttust og þykkust var grafið niður í forsöguleg
lög til að ráða í hve lengi hefði verið búið á staðnum.
Þá voru einnig teknir borkjarnar á völdum stöðum í túnum til kanna
jarðvegsþykkt.Við þessa fyrstu athugun voru notaðir litlir jarðvegsborar 21
og borað með 50 metra millibili. Á þennan hátt var hægt að greina
votlendi, sem búið var að þurrka upp, svæði þar sem minjar ættu að vera
sýnilegar (t.d. svæði þar sem lítil jarðvegsþykknun hafði orðið eða upp-
blástur hafði verið mikill) og svæði þar sem jarðvegi hafði verið umturn-
að. Þar sem aðstæður bentu til að leifar bygginga kynnu að vera varð-
veittar, var borað á 25 metra bili og notaðir einfaldir kjarnaborar,22 en
með þeim nást heillegri jarðvegskjarnar. Þannig er hægt að skoða gjósku-
112 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS