Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Síða 114

lög (1. tafla) og jarðlagaskipan og taka sýni til umhverfisrannsókna og fos-
fatmælinga. Það sýndi sig að þegar mannvistarummerki eins og viðarkol,
móaska og flísar úr brenndum beinum sáust í jarðvegskjörnunum voru
oft fornar byggingar í nánd.
Valdir voru staðir þar sem hlaðist höfðu upp a.m.k. 30 cm þykk
jarðlög á síðustu 1100 árum, þar sem varðveisla jarðlaga var góð og þar
sem ekki var neitt sem valdið gæti truflunum á rafstraumi, t.d. niður-
grafið járnarusl, vatnslagnir, raflínur, símakaplar o.s.frv. Á þessum stöðum
voru gerðar mælingar með tæki sem mælir leiðni í jarðvegi.23 Tækið er
venjulega borið í mjaðmarhæð og mælir leiðni í jörðu þar sem mælinga-
maður gengur yfir. Fjórir metrar eru á milli skauta sem senda og taka við
rafstraum.Annað sendir frá sér riðstraum sem veldur segulsviði, en styrk-
leiki þess segir til um leiðni í jarðveginum. Niðurstöður mælinganna
hafa reynst með um 50 cm nákvæmni.Tækið mælir niður á 6 m dýpi, en
best kemur það fram sem er 1,5 m undir yfirborði.
Svo virðist sem torfveggir leiði rafstraum lakar en jarðvegurinn um-
hverfis, jafnvel þótt veggirnir séu á nokkru dýpi og signir saman. Þetta
stafar líklega af því að minna er af leir í torfi, en í því er enn hátt hlutfall
lífrænna efna í samanburði við jarðveginn í kring. Þess vegna koma
torfveggirnir fram eins og beinar línur þar sem leiðni er minni en í
umhverfinu. (Sjá til dæmis 2. mynd: EM-31 UTM Norður 7277570).
Margt annað en torfveggir getur komið fram eins og beinar línur við
viðnámsmælingu. Því var allt, sem gat verið torfveggur, kannað með vél-
knúnum jarðbor sem tekur kjarna sem er um 20 cm í þvermál, en það er
nægileg stærð til að með vissu megi þekkja torfhleðslur og sorplög. Með
litlum, djúpum borholum eru minni líkur en ella á að leiðni í jarðvegi
breytist.
Mikilvægt er að halda öllu jarðraski í lágmarki, vegna þess að þegar við
höfðum fundið torfvegg var notaður viðnámsmælir 24 til að fá nákvæmari
RANNSÓKNIR Á BÚSETUMINJUM Í SKAGAFIRÐI 113
Ártal Gjóska Þykkt Litur Atburður
871 +/- 2 Landnámslagið > 0,5 cm Grænleitt Landnám
~ 1000 Veiðivötn-Dyngjuháls 0,5 cm Bláleitt Kristnitaka
1104 Hekla 1 1,0 cm Gulleitt Tíund
1300 Hekla > 1,0 cm Gráblátt „Litla ísöldin“
1766 Hekla > 0,5 cm Svart
1. tafla: Gjóskulög í Skagafirði