Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Qupperneq 126

minni bæjunum voru á sögulegum tíma afbýli eða hjáleigur frá stærri
bæjum, og eru umhverfis höfuðbólið. Þetta mynstur í skiptingu lands
getur bent til þess að bændur sem minna áttu undir sér hafi reist býli á
landi stórbónda. Þessi misstóru búsetusvæði gætu bent til þess að hjá-
leigur hafi verið myndaðar strax um miðja 11. öld.
Bráðabirgðaniðurstöður okkar má draga saman með eftirfarandi hætti: Ef
treysta má frásögnum Landnámabókar var upphaflegum landnámum fljótlega
skipt í stórar jarðir og langt var á milli bæja. Einhvern tíma milli 1000 og
1100 var þessum stóru jörðum svo skipt aftur og við bættust minni býli,
líklega óæðri (5. mynd). Nálægt 1100 voru margir af stærri bæjunum
endurskipulagðir og bæjarstæðin flutt. Tiltölulega hraðar breytingar sem
þessar benda til þess að félagskerfið hafi verið í mjög hraðri þróun á þjóð-
veldisöld. Ekki verður vart við tvískiptingu bújarða eftir stærð og valdi fyrr
en eftir árið 1000 og styður það tilgátu Gilmans30 um að félagsleg lagskipting
hafi upphaflega byggst á arðráni og síðan fest sig í sessi er tímar liðu.
Svo virðist að eftir 1100 breytist bæjarstæðin lítið og dreifing bæjar-
hóla nú á dögum kann að endurspegla búsetumynstrið á miðöldum í
meginatriðum. Fyrir 1100 virðist búsetumynstrið mjög á hreyfingu og
því er nauðsynlegt að gera könnun á minjum undir yfirborði til að fá
rétta mynd af því, þar eð töluverður hluti minjastaða sést ekki á yfirborði.
Uppgröftur verður nauðsynlegur á stórum bæjarstæðum sem og hinum
síðar tilkomnu, þannig getum við áttað okkur betur á aldri býlanna og
samhenginu milli þeirra.
Þakkir
Bandaríski vísindasjóðurinn (National Science Foundation) og Wenner-
Gren sjóðurinn til mannfræðirannsókna styrktu rannsóknirnar sem hér
er fjallað um. Verkið var unnið í samstarfi við Byggðasafn Skagfirðinga í
Glaumbæ, Hólaskóla og Hólarannsóknina. Rannsóknarverkefnið hafði leyfi
frá Þjóðminjasafni Íslands og Fornleifavernd ríkisins. Magnús Á. Sigur-
geirsson greindi gjóskulög. Guðmundur Ólafsson tók þátt í uppgreftinum í
Glaumbæ. Skýrslur má nálgast hjá http://sass.ioa.ucla.edu.
Þýðing: Mjöll Snæsdóttir með góðri hjálp
Guðrúnar Þóru Gunnarsdóttur, Douglas Bolender
og Sigríðar Sigurðardóttur.
RANNSÓKNIR Á BÚSETUMINJUM Í SKAGAFIRÐI 125