Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2004, Blaðsíða 136

plöntur: „Den Sæd, som i Iisland skal saaes, bør hentes fra de Steder, der
ligge nogenledes under samme Poli Høyde, saasom: fra Norge, Sverrig og
maaskee fra Skotland...“18 Þess eru fleiri dæmi að menn hugleiddu og
reyndu tóbaksrækt á Íslandi og reyndu að fá tóbaksplöntuna til að dafna
hér. Eitt af því sem Landsnefndinni, sem sett var á stofn til að gera tillög-
ur um umbætur í atvinnumálum árið 1770, var falið var að athuga hvort
tóbaksrækt gæti komið að gagni við að bæta efnahag landsins.19 Einnig er
til frásögn frá Magnúsi Ketilssyni sýslumanni, sem hefur greinilega einnig
reynt tóbaksrækt. Hann ritar 1779:
...Vid Tóbak hefer eg höndlad eins og vid Kál, og sád þvi snemma
í vermebed, (drifbeck) og plantad þad sídan í mínum Kálgarde.
Þad hefr hiá mer fenged góda jørd og góda u–mhirdíng, og hefr þad
þá nockud vaxid, þó hefer eg ecke getad fenged fræ af þvi.Annars
hefer eg fylgt þeirre forskrift, sem Hr. O. Deckberg hefr útgefed í
Stockholm 1752. og eg trúe, ad þad gete bæde vaxed og fullþrosk-
az á hentugum stad, hvar sólarinnar hite svarade nockurnvegen til
jardarinnar fitu, sem þesse ávøxtr mikla útheimter. 20
Þessar heimildir bera því vitni að tóbaksrækt hefur heppnast, að
minnsta kosti um skamma hríð. Um þetta leyti var loftslag og veðurfar á
Íslandi tæplega hagfellt plönturækt. Einkum var kalt á 18. öld á Íslandi og
í Norður-Evrópu. Að vísu voru hlýindatímabil inn á milli, en öldin var
annars köld m.a. vegna hafíss við landið um miðja öldina og hafði það
áhrif á veðurfar og gróður.21
Skúli Magnússon og tóbakið
Skúli Magnússon átti mikinn þátt í framförum í atvinnulífi landsins.
Hann varð fyrstur Íslendinga landfógeti árið 1741 í tíð Friðriks konungs
V. Meðal mikilvægustu verkefna hans var að finna ráð til að bæta efnahag
landsins.Tveimur árum eftir að hann tók við embætti sendi hann skýrslu
um efnahagsástandið á Íslandi til Kaupmannahafnar. Þar kvartaði hann
við konung, og ekki í fyrsta skipti, yfir því að danska verslunarfélagið
flytti of lítið af nauðsynjavörum til landsins, svo sem korni, en þess í stað
of mikið af tóbaki og brennivíni.22 Sama ár (1751) stofnuðu áhrifamiklir
og vel stæðir Íslendingar, meðal þeirra Skúli sjálfur, Hið íslenska hlutafé-
lag í þeim tilgangi að skapa mótvægi við danska verslunarfélagið og
draga úr áhrifum þess. Þessar áætlanir voru til marks um mikinn stórhug
TÓBAK OG TÓBAKSPÍPUR Á ÍSLANDI Á 18. ÖLD 135