Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Blaðsíða 17

15
Einelti og samskipti við fjölskyldu og
vini meðal 6., 8. og 10. bekkinga
Ársæll M. Arnarsson og Þóroddur Bjarnason
Háskólanum á Akureyri
Hagnýtt gildi: Í skólakerfi hefur verið lögð mikil áhersla á að uppræta einelti. Með rannsóknum
eins og þeirri sem hér er lýst gefst gott tækifæri til að meta stöðuna, árangurinn af inngripum og
bera saman við önnur lönd. Þá gefst líka kostur á því að skoða þætti eins og fjölskyldugerð, kyn
og aldur.
Markmið þessarar rannsóknar var að nota gögn úr HBSC-rannsókninni (Health Behaviours in
School-Aged Children) til að greina nákvæmlega algengi eineltis meðal drengja og stúlkna í 6., 8.
og 10. bekk á Íslandi. Þá voru tengsl eineltis og samskipta barnanna við fjölskyldu og vini skoðuð.
Þessi rannsókn er byggð á gögnum sem safnað var í íslenskum hluta HBSC-rannsóknarinnar á
heilsu og lífskjörum skólabarna. Staðlaðir spurningalistar voru lagðir fyrir alla nemendur í sjötta,
áttunda og tíunda bekk í febrúar 2006. Svör fengust frá 11.813 eða 88,3% heildarþýðisins. 1.020
nemendur (8,8%) sögðust vera þolendur eineltis, gerendur eða hvorutveggja; 10,4% drengja en
5,7% stúlkna. Strákar eru líka mun oftar gerendur en stúlkur; 4,4% á móti 1,7%. Þolendum fækkar
hlutfallslega frá 6. upp í 10. bekk, en gerendum fjölgar. Margir nemendur sem eru bæði gerendur
og þolendur eiga engin samskipti við móður eða föður. Þolendur eineltis eru ólíklegri en aðrir til
að eiga besta vin en gerendur eineltis eru líklegastir til þess. Samskipti við feður eru lakari meðal
nemenda sem eru annaðhvort einungis þolendur eða einungis gerendur eineltis en þeir sem bæði
eru þolendur og gerendur virðast eiga auðveldustu samskiptin við feður. Samskipti við stjúpfeður
eru almennt lakari en samskipti við feður og hlutfallslega lökust hjá þolendum eineltis. Nemendur
sem ekki upplifa einelti eru líklegri en aðrir til að vera í góðu sambandi við móður sína. Samskipti
við stjúpmæður eru yfirleitt lakari en samskipti við líffræðilegar mæður. Sama mynstur sést þó í
samskiptum við stjúpmæður, þannig að þeir sem ekki upplifa einelti eru í betri samskiptum við
stjúpmæður sínar. Bæði þeir sem eru einungis þolendur og þeir sem eru hvorutveggja, þolendur
og gerendur, eiga lakari tengsl en aðrir við besta vin. Niðurstöðum rannsókna okkar svipar mjög
til annarra rannsókna á Íslandi. Einelti er ekki algengt hér miðað við önnur lönd. Strákar eru
frekar bæði þolendur og gerendur í einelti en stúlkur. Þolendum fækkar hlutfallslega með aldri en
gerendum fjölgar. Þeir sem ekki tengjast einelti eru mun líklegri til að eiga í góðum samskiptum
við foreldra og vini en hinir. Þeir sem eru einungis gerendur eineltis eru almennt félagslega sterkir
og eiga í góðum samskiptum við bæði fjölskyldu og vini.
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009, 15–26
Einelti er alvarlegt vandamál í skólum víða
um heim og á síðari árum hefur skilningur
aukist á afleiðingum slíks ofbeldis til skemmri
og lengri tíma fyrir þolendur þess (Currie
o.fl., 2008). Í einelti felast endurteknar
árásir í orðum eða gjörðum sem er ætlað
að valda fórnarlambinu vanlíðan og fela í
sér valdaójafnvægi milli þolenda og gerenda
(Pepler og Craig, 1995, 2000). Við þetta má
bæta að eineltið er tilefnislaust og getur jafnt
falið í sér líkamlega snertingu, grettur, ógnandi
svipbrigði og viljandi útilokun frá hóp (Smith,
Cowie, Olafsson og Liefooghe, 2002). Flest
börn verða fyrir stríðni og áreitni einhvern