Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Side 152

150
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
Læsi er grundvallaratriði fyrir allt
nám, í og utan skóla. Það er einnig
forsenda félagslegrar, menningarlegrar,
stjórnmálalegrar og efnahagslegrar
þátttöku, og til að geta lært svo lengi
sem lifir (Knowledge and skills for life
2001:14).
UNESCO hefur birt skilgreiningu á læsi
sem er mjög svipuð þeirri sem gengið er út
frá í PISA-rannsóknum. Í fyrstu alþjóðlegu
rannsókninni sem Ísland tók þátt í árið 1991
og kennd er við IEA er læsi skilgreint á
eftirfarandi hátt: Læsi er geta til að skilja og
nota það ritmál sem þjóðfélagið krefst og/eða
metið er mikilvægt af einstaklingnum (Sigríður
Þ. Valgeirsdóttir 1993:3).
Ef dregnar eru saman þær fjölmörgu
skilgreiningar sem notaðar eru í lestrarfræðum
og bókum um lestur og læsi sem ætlaðar eru
kennurum og fræðimönnum mætti orða það
svo:
Hugtakið læsi, á ensku literacy, er notað
um lágmarksfærni til að lesa texta á tilteknu
tungumáli og skrifa á sama tungumáli. Það
tekur því bæði til lestrar og ritunar og sumir
nefna einnig getu til að fást við tölur í þessu
samhengi (e. numeracy). Í læsi felst einnig
færni í að gera sér grein fyrir hvernig nota má
lestur og ritun í því þjóðfélagi sem um ræðir.
Þegar rætt er um læsi barna, fullorðinna,
einstakra hópa og jafnvel þjóða er oft átt við
það að hafa náð ákveðinni færni í lestri og
að geta tjáð þá þekkingu eða greint frá þeim
upplýsingum sem viðkomandi hefur aflað sér
með lestri texta. Jafnan er rætt um lestur og
ritun sem tvær meginstoðir læsis. Þetta er meðal
annars gert vegna þess að lestrarfræðingar um
heim allan telja sig hafa komist að því að færni
í lestri og ritun sé nátengd og eigi að kenna
samhliða þar sem hvort hafi gagn af hinu.
Þessa er ekki getið í skýrslunni og reyndar
ber hún keim af PISA, sem ekki tekur mið af
ritfærni.
Hugtakið „upplýsingalæsi“ er mikið notað
í skýrslunni. Þarna hefðu lestrarfræðingar
getað aðstoðað. Þetta heiti, upplýsingalæsi,
hefur lítið verið notað hér á landi um læsi
og reyndar víðar þó svo í fræðunum sé oft
talað um „information literacy“. Oftar er
miðað við lestur mismunandi texta, svo sem
bókmenntatexta, texta sem ætlað er að fræða
og veita upplýsingar (oft kallaður rauntexti),
og texta sem birtur er í myndrænu formi, svo
sem í töflum og gröfum. Hér hefði nægt að
tala um læsi og lesskilning. Hætt er við að
sumir viðmælendur hafi ekki verið kunnugir
„upplýsingalæsi“ og notkun þess hugtaks í
skólum.
Í skýrslunni er alllangur kafli og fróðlegur
um foreldra og hlutverk þeirra. Þar hefði
mátt gera grein fyrir hugtakinu fjölskyldulæsi
sem nú er mjög fjallað um í lestrarheimum.
Alþjóðlegu lestrarsamtökin (International
Reading Association) hafa notað eftirfarandi
skilgreiningu sem hér er í lauslegri þýðingu:
Læsi og lestrarvirkni í fjölskyldu,
fjölskyldulæsi, er talið mikilvægt fyrir
læsi þjóðar og víða um heim er lögð
áhersla á að efla læsi fjölskyldunnar með
ýmsu móti. Það er einkum gert með
þrenns konar aðgerðum: Efla læsi barna
og gera fjölskyldum þeirra grein fyrir
því; efla læsi foreldra með því að kenna
þeim og hvetja þá til að lesa; leiðbeina
foreldrum við að efla læsi barna sinna.
(Harris og Hodges, 1995)
Í skýrslunni kemur fram, skv. PIRLS, að
foreldrar á Íslandi séu harla virkir þátttakendur
í lestrarnámi barna sinna. Það kann að vera rétt
en sennilega eru foreldrar vanmetinn fjársjóður
þar sem þeim er helst ætlað að láta börn lesa
fyrir sig og „kvitta“ fyrir. Þetta þyrfti að
rannsaka betur og athuga hvort foreldrafræðsla
um lestur og lestrarnám gæti ekki nýst börnum
betur, m.a. eflt skilning.
Í skýrslunni er rætt um „tæknilegan lestur“
og þess getið að þegar honum sleppi taki fátt
við í lestrarnámi. Þetta er að líkindum rétt
hvað varðar marga skóla. Það sem vekur hér
nokkurn óhug eru þau skörpu skil sem eru á
milli þess að læra að lesa og þess að lesa til
að læra, þ.e. að nota lestur til náms, gagns
og gamans. Hugtakið „tæknilegur lestur“ er
svolítið vafasamt. Þar er átt við að hafa náð
færni í að umskrá staf yfir í hljóð. Strax og
barn er farið að geta lesið stök orð er skilningur
Rannsóknarrýni