Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Blaðsíða 92

90
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
Námsgagnastofnun eða einstaka styrkjasjóði
og gefur ekki svigrúm fyrir stór verkefni eða
átök (Allyson Macdonald, 2008).
Framkvæmd rannsóknarinnar
Í þessari rannsókn var kannað hvernig fimm
náttúrufræðikennarar á grunnskólastigi notuðu
upplýsinga- og samskiptatækni í náttúrufræði-
kennslu sinni, hvers eðlis notkunin væri og
hvort hún helgaðist af menningu og hefðum
faggreinarinnar eða starfskenningu hvers og
eins.
Tekin voru 50–60 mínútna viðtöl við
kennarana fimm, tvær konur og þrjá karla, í
starfsumhverfi hvers og eins, og einnig var
fylgst með kennslu hjá þeim. Öll störfuðu þau
eða höfðu starfað sem fagkennarar í náttúru-
vísindum á miðstigi og unglingastigi grunnskóla.
Um var að ræða markmiðsúrtak þátttakenda
(sbr. purposive sampling, McMillan, 2008),
vegna sérþekkingar þeirra eða menntunar sem
kennara í náttúruvísindum og einnig reynslu af
slíkri kennslu. Fyrsti viðmælandinn var valinn
því að hann er vel þekktur fyrir athyglisvert
skipulag náms og kennslu og er með sérmenntun
í kennslu náttúruvísinda. Hann benti á tvo
næstu viðmælendur sem áhugaverða kennara
og loks voru tveir til viðbótar valdir með tilliti
til kyns, menntunar og breiðrar kennslureynslu,
enda höfðu rannsakendur haft spurnir af þeim
öllum sem reyndum og framsæknum kennurum
í náttúruvísindum. Fjórir kenndu einkum á
unglingastigi og að hluta á miðstigi, en einn að
mestu á miðstigi.
Gagnasöfnun fór fram í kennslustofum
þátttakenda; höfð voru við þá hálfstöðluð
viðtöl og fylgst var með kennslu. Viðtal getur
tekið á sig margvíslegar myndir, allt eftir því
hver tilgangur rannsóknarinnar er og fræðilegt
sjónarhorn (Brenner, 2006). Annars vegar getur
þetta verið viðtal sem er byggt á afleiðsluaðferð
(deductive approach), þar sem hlutlægra
gagna er jafnan aflað með megindlegri aðferð.
Hins vegar er hægt að beita aðleiðsluaðferð
(inductive approach) þar sem í raun á sér stað
samtal fremur en viðtal, það er opið, stýring
er tiltölulega lítil og ekki fyrirfram gefið hvert
samtalið leiðir rannsakanda og þátttakanda. Hér
var farin ein algengasta leiðin í þessum efnum
(McMillan, 2008), þ.e. viðtalsramminn var
hálfstaðlaður (semistructured). Gagnasöfnun
og úrvinnsla einkenndist fyrst og fremst af
eigindlegri aðferð. Spurningar voru opnar en
samt stuðst við skýran samtalsramma sem
reynt var að fylgja. Í hálfstöðluðum viðtölum
er megináhersla lögð á að fylgja ákveðnum
þræði. Kvale (1996) lýsir slíku fyrirkomulagi
sem röð af þemum (sequence of themes) sem
þurfi að gera skil í samtalinu en um leið að gefa
möguleika á sveigjanleika, breyta röð þemanna
sé þess þörf og að spyrja nánar um sum atriði,
fylgja eftir og skýra nánar með hliðsjón af
samhengi og séraðstæðum. Í þessari rannsókn
voru slík vinnubrögð viðhöfð.
Viðtölin fóru fram á tilteknum tíma
sem valinn var í samráði við þátttakendur.
Rannsakendur komu síðan á vettvang aftur
og fengu að fylgjast með náttúrufræðikennslu
hvers þátttakanda. Í lok vettvangsathugunar
var aftur rætt stuttlega við þátttakendur með
það að markmiði að skýra hluti og setja í
samhengi. Það á við flestar þátttökuathuganir
að rannsakendur koma ókunnugir inn í framandi
umhverfi og þurfa að leggja sig alla fram
um að skilja samhengi hlutanna, siði, venjur,
samskiptareglur og önnur sértæk fyrirbæri
viðkomandi menningar (Anderson-Levitt,
2006). Hin dulda námskrá, siðir og venjur
birtust með ólíkum hætti í skólunum fimm, hjá
nemendum, kennurum og öðrum sem komu
við sögu. Kennsluhættir, samskiptamynstur,
hegðun og skipulag umhverfis báru merki um
ólíka skólamenningu.
Greining gagna
Viðtölin voru hljóðrituð og afrituð og vett-
vangsnótur skráðar með ítarlegum upplýs-
ingum um aðstæður kennaranna fimm
og gögnin greind með hliðsjón af heildar-
samhengi. Við greiningu gagnanna var fylgt
viðteknum vinnubrögðum við greiningu
eigindlegra gagna, þ.e. þau voru skoðuð og
túlkuð í ljósi þess sem þátttakendur sögðu og
gerðu (sbr. emic perspective, Banks, 2006) og
Meyvant Þórólfsson, Allyson Macdonald og Eggert Lárusson