Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Blaðsíða 141

139
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
sinna börnunum, gerði það sem því bar án þess
að gefa neitt af sér. Þar byggðist umönnunin
hvorki á tilfinningatengslum né ýtti undir þau.
Westmark (2002) bendir á að umönnun án
umhyggju sé hvorki gefandi fyrir kennarann
né barnið og því ekki fagleg. Westmark bendir
enn fremur á að umhyggjuhugsun spretti ekki
fram af sjálfu sér, hana þurfi að ígrunda og
rækta eigi hún að nýtast kennaranum sem
uppeldis- og kennslutæki. Ein af undirstöðum
umhyggjuríkra samskipta er að þekkja sjálfan
sig og viðhorf sín (Westmark, 2002). Í ljósi
þessa ættu skipulagðir umræðufundir þar sem
kennurum og öðru starfsfólki gefst tækifæri til
að velta fyrir sér hugtökum eins og umhyggju
að vera þáttur í starfi leikskóla.
Leikskólakennararnir telja að börn þroskist
og læri í gegnum leik og umhyggjusöm sam-
skipti við fullorðna og jafnaldra. Umhyggja,
uppeldi og nám, allt fléttast þetta saman í
daglegu starfi leikskólans og verður ekki
sundurslitið. Ekki er hægt að tala um annaðhvort
eða í leikskólanum. Barnið lærir um leið og um
það er annast auk þess sem börnin læra hvert
af öðru. Þetta er í samræmi við það sem kemur
t. d. fram hjá Broström (2003) og Karlsson-
Lohmander og Pramling-Samuelsson (2003).
Að mati þátttakenda er gildi umhyggjunnar
ótvírætt fyrir félags- og tilfinningaþroskann,
og grunninn að starfinu í leikskólanum. Þær
líta svo á að umhyggja sé forsenda þess að barn
geti lært og þroskast og því undirstaða vitræns
þroska. Barn sem nýtur góðrar umhyggju
og nær að mynda tengsl við einn eða fleiri
leikskólakennara er vel í stakk búið til að
læra af upplifunum sínum og viðfangsefnum
í dagsins önn. Þetta er í samræmi við aðrar
rannsóknir sem gerðar hafa verið og sýna að
börn sem njóta góðrar umhyggju á fyrstu árum
sínum eiga auðveldara með að læra og mynda
tengsl en þau börn sem skortir umhyggju þessi
ár (Sroufe, 1995; Shore, 1997; Goldschmied
og Jackson, 2004).
Leikskólakennararnir tengja það umhyggju
að vera til staðar fyrir barnið, bæði í eiginlegri
og óeiginlegri merkingu. Að vera til staðar
merkir það að vera andlega nærri en ekki fjarri.
Að mati leikskólakennaranna snýst það um að
hafa tilfinningar til einstaklingsins sem manni
er falin umsjá með og láta sig hann varða. Það er
t.d. gert með því að hlusta eftir tilfinningum og
líðan barns. Í hlustun eftir tilfinningum felst að
veita athygli bæði yrtum og óyrtum skilaboðum
sem barnið sendir frá sér. Þetta er hlustun sem
byggist á andlegri nærveru leikskólakennarans
og fær stuðning af ígrundun og vangaveltum
hans: Hvað er þetta barn að hugsa? Hvernig
líður þessu barni? Leikskólakennarinn reynir
að setja sig í spor barnsins og aðstoða það
við að taka ný skref. Svipuð áhersla kemur
fram í rannsókn Johannsson (2001) sem telur
nærveru leikskólakennarans skipta miklu máli
og á þar við að veita óskipta athygli, þ.e. að
vera vakandi og ígrunda og hlusta á það sem
fram fer. Nokkrir þátttakenda í rannsókn minni
nefna einmitt að það skipti máli að vera vak-
andi og með hugann við það sem fram fer
og grípa tækifærið í dagsins önn. Til að geta
verið til staðar fyrir hvert barn og veitt því
þá umhyggju sem það þarfnast hverju sinni
er mikilvægt, að mati leikskólakennaranna,
að þekkja bakgrunn barnsins. Það auðveldar
leikskólakennaranum að sjá hlutina í samhengi
og gerir honum kleift að styðja barnið í að vinna
betur úr reynslu sinni og nýta þekkingarheim
barnsins til að leiða það inn á nýjar slóðir.
Umhyggja snýst um samskipti. Hún lýsir sér
í hrósi og hvatningu með léttri stroku um bak,
klappi á öxlina eða hvetjandi augnsambandi;
hún er skilaboð til barns um að það skipti máli,
að eftir því sé tekið, að leikskólakennaranum
sé ekki sama um það. Umhyggja felst í því
að veita hverju barni þá athygli sem það
þarfnast og gefa því tíma. Þetta samræmist
því sem Broström (2003) heldur fram, að
umhyggja felist m.a. í því að veita hverju
barni athygli og mæta þörfum hvers og eins.
Þegar leikskólakennari sýnir barni athygli er
hann að skapa tengsl milli sín og barnsins.
Leikskólakennari, sem vill ná árangri, byggir
upp traust tengsl á grunni umhyggju, hlustar
eftir þörfum og væntingum hvers og eins og
lærir að skilja sjónarmið barnanna; hlusta, sjá
og skilja. Því er mikilvægt að leikskólakennarar
„Blítt bros og hlýtt faðmlag“