Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Blaðsíða 10

8
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
átt sér stað þótt ekki hefðu verið almenn
lög um háskólastigið. Það virðist þó óhætt
að staðhæfa að lögin hafi auðveldað þessar
breytingar og þennan vöxt. Það var ljóst á
tíunda áratug síðustu aldar að æskilegt væri að
fjölga nemendum á háskólastigi á Íslandi en
ekki var augljóst hvernig best væri að fara að
því. Lögin gerðu mögulegt að stofnaðir væru
einkaskólar á háskólastigi sem að líkindum var
eitt markmið lagasetningarinnar. Það gerðist á
svipuðum tíma að ýmsar skólastofnanir voru
fluttar á háskólastig sem áður höfðu verið
á mörkum framhaldsskóla- og háskólastigs.
Sameining KHÍ við Þroskaþjálfaskólann,
Fósturskólann og Íþróttakennaraskólann var
dæmi um það. Landbúnaðarskólarnir fluttust
upp á háskólastig, Tækniskólinn sömuleiðis
og Listaháskólinn varð til (Gyða Jóhannsdóttir
2008:35-39). Allir þessir skólar áttu sér
umtalsverða sögu, landbúnaðarskólar höfðu
starfað um langt skeið og í löndunum í kringum
okkur höfðu þeir verið á háskólastigi, sama má
segja um tæknimenntunina, það var löngu
orðið tímabært að flytja hana á háskólastig
og listmenntun hafði víða í löndunum í
kringum okkur verið á háskólastigi lengi.
Landbúnaðarskólarnir og Tækniskólinn voru
fluttir á háskólastig en stofnaður var nýr skóli
utan um listmenntunina.
Einn höfuðkostur þessarar þróunar var sá
að pólitísk yfirvöld drógu sig út úr því að
stýra háskólunum sjálfum, þeir hafa síðan
getað ráðið eigin málum, stýrt námsframboði,
uppbyggingu náms og uppbyggingu stofnana
sinna. Menntamálaráðuneytið hafði lengst af
þurft að samþykkja flestar stærri breytingar
í háskólunum og nýtt námsframboð en það
breyttist með lögunum frá 1997.
Þessi hraða þróun háskólastigsins hefur
stundum verið skýrð með aukinni samkeppni
á milli háskólanna. Því er stundum haldið
fram að samkeppni hafi aukist á milli
háskólanna á þessum árum frá 1997 með
tilkomu einkaháskólanna, en fyrir þann tíma
voru einungis ríkisháskólar í kerfinu. Nokkur
samkeppni var á milli þeirra þá en þeir störfuðu
allir á sömu forsendum eða sambærilegum.
Þeir háskólar sem eru reknir sem einkafyrirtæki
lúta öðrum lögum en opinberir háskólar og
það sem munar að líkindum mest um eru Lög
um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins frá
1996 (nr. 70/1996) og að einkareknu skólarnir
geta tekið skólagjöld af nemendum sínum.
Stærstur hluti tekna þeirra kemur frá ríkinu:
Þeir fá sömu greiðslur fyrir hvern nemanda,
þeir fá rannsóknaframlag frá ríkinu og þeir geta
til viðbótar krafið nemendur um skólagjöld.
Það er eðlilegt að talsmenn þessara skóla
haldi því fram að þeir hafi stuðlað að aukinni
samkeppni sem hafi bætt alla háskólana. Og
ég held að það sé staðreynd að kennsla og
uppbygging náms í íslenskum háskólum hefur
tekið umtalsverðum breytingum á síðustu tólf
árum. Sú staðreynd ein að fleiri skólar sækjast
eftir nemendum eykur líkur á samkeppni um
nemendur en eðli eignarhalds á háskólunum
virðist ekki skipta máli í þessu sambandi. En
það eru vísbendingar um að sumar þessara
breytinga hefðu átt sér stað hvort sem ný
lög eða ný gerð af háskólum hefði komið
til (Jónasson 2004, 2008:122-125). Þetta á
sérstaklega við um umfang kerfisins. Það er
því ekki ljóst hvað samkeppni getur skýrt
í þróun háskólakerfisins íslenska síðasta
áratuginn eða svo og eignarhaldið virðist
vera aukaatriði. Börkur Hansen bendir á að
tilkoma einkareknu háskólanna hafi fyrst og
fremst aukið námsframboð í fjölmennustu
námsgreinunum en ekki þar sem nemendur
eru færri (2005:126).
Ágreiningsefni sem tengjast einkareknu
háskólunum eru nokkur. Þau stærstu eru að
þeir geti krafið nemendur um skólagjöld en
ríkisháskólarnir mega það ekki; að íslenska
ríkið í gegnum Lánasjóð íslenskra námsmanna
greiði niður skólagjöld við einkaskólana að
verulegu leyti og að þeir séu kostaðir að
stærstum hluta af almannafé en lúti ekki sömu
reglum um eftirlit og kröfur og opinberir
háskólar. Þessi ágreiningsefni hafa ekki verið
fyrirferðarmikil í stjórnmálaumræðunni en þau
hafa verið mikið rædd meðal háskólamanna.
Það voru tveir veikleikar í þessari þróun
sem komið hafa smám saman í ljós og hafa að
Pistillinn