Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2009, Blaðsíða 148

146
Tímarit um menntarannsóknir, 6. árgangur 2009
og rannsóknarniðurstöður félagsfræðinnar í
fræðastarfi sínu og skrifum. Hitt verður þó að
viðurkenna að félagsfræði menntunar stendur á
brauðfótum hérlendis. Þar hefur hún m.a. liðið
fyrir skort á fræðilegri umræðu á íslensku um
hérlend menntamál og svo vöntun á kennsluefni
á íslensku.
Gestur Guðmundsson er félagsfræðingur
sem um árabil starfaði við Kennaraháskólann
í Kaupmannahöfn (DPU). Hann er nú kominn
heim og hefur tekið við stöðu prófessors í
félagsfræði við Menntavísindasvið Háskóla
Íslands. Bók Gests Guðmundssonar um
félagsfræði menntunar, sem kom út sl. haust, er
m.a. byggð á fyrirlestrum hans undanfarin ár.
Hún er að mínu mati fyrsta sérsamda íslenska
kennslubókin um félagsfræði menntunar og
er því mikilvægt framlag til uppbyggingar
fræðigreinarinnar hér á landi og löngu
tímabær.
Í formála segir höfundur að bókin sé einkum
ætluð þeim sem búa sig undir störf við uppeldi
og menntun. Hann vill hvetja þá til að „sækja til
fræðikenninga tæki til umhugsunar, greiningar
og rannsókna fremur en að leita þar að einhlítri
leiðsögn“. Reyndar er bókin skrifuð til allra
sem starfa við menntamál, hvort sem er við
rannsóknir, stefnumótun eða skólastarf. Þeir
eru hvattir til að skoða starf sitt í samhengi við
samfélagslegar aðstæður og breytingar. Ætla
má að starfandi kennarar hafi gagn af að skoða
starf sitt og starfsaðstæður í ljósi félagsfræði
menntunar.
Bókin er skrifuð og byggð upp sem
kennslubók í upphafi háskólanáms og á
meistarastigi. Meginþemu eru skilgreind og
útskýrð og lykilhugtök eru dregin fram og
merkt sérstaklega. Á nokkrum stöðum er
sérstök umfjöllun um aðalatriði í smáletruðum
köflum þar sem hugtök og atburðir eru settir í
nánara samhengi.
Menn verða seint sammála um aðalatriði í
félagslegu samhengi. Það er sígildur vandi að
velja inntak í almennar kennslubækur, einkum
þegar fjallað er um samfélagsleg álitamál og
viðfangsefni á sviði mennta og menningar.
Gestur gerir í formála skilmerkilega grein
fyrir nálgun sinni. Hann vill leitast við að
kynna kenningar sem verið hafa í öndvegi
félagsfræðinnar og hugtök sem einkennt hafa
orðræðu á sviði menntamála síðustu áratugi.
Gestur gerir grein fyrir upphafi félags-
fræðinnar og kenningum um nútímavæðingu
og menntun. Í fyrstu köflunum reifar hann
kenningar Durkheims um samfélagsöfl og
samheldni þegnanna og gerir svo grein fyrir
kenningum Meads og Deweys um nám sem
félagslegt fyrirbæri. Þá er ítarleg umræða
um þversagnakennda stöðu félagsfræðinnar
í umræðunni um félagslega mismunun,
stéttskipt samfélag og jafnrétti til náms. Þar
kemur m.a. upp togstreita félagsfræðinnar við
aðrar greinar, svo sem hagfræði, sálfræði og
sagnfræði. Gestur kýs að spegla þessa umræðu
í kenningakerfi Bourdieus um félagslegan
vettvang, menningarauð og „habitus“. Þá er
í sérstökum kafla fjallað um einstaklings-
væðingu og nokkrar kenningar um síðnútíma
(póstmódernisma). Í lok bókarinnar er fjallað
um samfélagsbreytingar í upphafi 21. aldar og
þær speglaðar í nokkrum grundvallarhugtökum
félagsfræði menntunar. Aðrir höfundar hefðu
efalaust valið aðrar kenningar og kynnt aðra
höfunda til sögunnar.
Spyrja verður hverju bók Gests bæti við
þær erlendu kennslubækur um félagsfræði
menntunar sem notaðar hafa verið í íslenskum
háskólum. Svarið er augljóst, hér er texti
sem hugsaður er og skrifaður á íslensku
máli frá upphafi. Mikilvægt er að byggja
upp íslenskt orðfæri um alþjóðleg hugtök
og þróa hugtakasafn á íslensku til nota í
fræðilegri umræðu um menntamál. Jafnframt
leitast höfundurinn við að tengja umræðuna
við rannsóknir og texta íslenskra fræðimanna
þar sem það á við. Vandinn er, eins og fyrr
sagði, að íslenskar félagsfræðirannsóknir á
menntamálum eru af skornum skammti.
Framsetning Gests í bókinni er vel rökstudd
og heilsteypt og mun nýtast nemendum og
starfsmönnum íslenska menntakerfisins vel
til að kynna sér félagsfræðilegt sjónarhorn á
menntun og skólastarf. Í bókinni eru á stöku
stað tekin dæmi úr íslenskri skólasögu til að
Ritdómur