Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Síða 49

sem steðjar að í lífi Alexanders og þeirri menningu sem hann er hluti af. í
tæknidýrkun sinni og framfarahyggju skeytir maðurinn ekki um ljósið og
gefur sig í staðinn á vald myrkrinu og öflum eyðileggingar.
Tilvitnun Alexanders í upphaf Jóhannesarguðspjalls kemur í kjölfar sam-
tals hans og póstmannsins Óttós eftir að feðgarnir hafa gróðursett visnað
tréð í byrjun myndarinnar. í samtalinu ræðir Ottó um tilgang og merkingu
lífsins. Óhætt er að segja að hann sé kynlegur kvistur og enginn virðist vita
neitt um fortíð hans eða ástæður þess að hann settist að á þessum slóðum.
En hann safnar atburðum sem eru óútskýranlegir en þó sannir. í myndinni
fær hann hlutverk eins konar spámannlegs boðbera og Tarkovsky er þeirrar
skoðunar að það megi einnig líta svo á að hann sé útvalinn og kallaður af
Guði.32
Samtalið hefst á því að hann spyr Alexander að því hvernig sambandi
hans við Guð sé háttað og Alexander verður að viðurkenna að það sé nú
ekkert. Ottó segir honum þá að hann þurfi ekki að vera svona niðurdregin
og að tilgangur lífsins sé ekki að vera alltaf að bíða eftir að eitthvað gerist.
Hann vitnar síðan til dvergsins hjá Nietzche og hugmyndar hans um hina
eilífu endurkomu hins sama. Einræða Alexanders kemur í framhaldinu þar
sem hann situr inn á milli trjástofna. Þar talar hann um hvemig mennirnir
hafa komið fram hver við annan og í umgengni sinni við náttúruna. Sérhvert
vísindalegt framfaraskref er notað í þágu hins illa, öll menningin er byggð
á synd frá upphafi til enda og mennirnir hafi komið á ósamræmi eða ójafn-
vægi milli efnislegs og andlegs þroska. Menningin er því gölluð, hún er
fallin, og það er orðið of seint að gera nokkuð til að leysa vandann. Mitt í
þessari orðræðu er eins og hann átti sig og segir:
Guð, hvað ég er þreyttur á þessu tali! „Orð, orð, orð.“ Loks skil ég hvað
Hamlet átti við. Hann var búinn að fá sig fullsaddan af vindbelgjum. Og ég
líka. Hvers vegna tala ég svona? Bara að einhver vildi hætta að tala og GERA
eitthvað í staðinn. Eða að minnsta kosti reyna.33
Tilvistarspurningar um merkingu og tilgang annars vegar og framgöngu
mannsins gagnvart sköpunarverkinu hins vegar hverfast þannig um setning-
una: „í upphafi var orðið... en þú ert mállaus eins og murta.“ Jafnframt er
innantómum og gangslausum orðum stillt upp sem andstæðu við skapandi
orð Guðs. Upphaf einræðunnar snýst auk þess um húsið sem hann og kona
hans höfðu rekist á og keypt á þessum stað. Það er hús drauma og væntinga
en verður síðan tákn mistaka og falskra og brostinna vona - eða jafnvel inn-
32 Tarkovsky, 1986, s. 227.
33 Fómin, 1986.
47