Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Blaðsíða 74

í þessari ritsmíð er ætlunin að halda áfram þeim guðfræðilega lestri á
ljóðum Jóhannesar sem hafinn var í fyrrnefndri könnun. Verður það gert
með því að fjalla um ljóðabókina Sjödœgru sem kom út 1955.4 Eins og áður
verður leitast við að greina trúarleg stef eða vísanir í ljóðunum án þess að
loka með öllu augum fyrir öðrum þáttum þeirra enda verður að skilja Ijóð
heildstæðum skilningi þar sem eitt sjónarhorn kallast á við annað.
Galdurinn í Sjödœgru
Við lestur ljóða að ekki sé rætt um túlkun þeirra verður ætíð að gæta þess
að í ljóði myndar form og inntak eina samstæða heild sem ekki verður í
sundur slitin.5 Hefur jafnvel verið á það bent að ekki sé mögulegt að endur-
segja ljóðrænan („lýriskan") texta þar sem form hans skipti jafnmiklu máli
og inntakið eða hinn rauði þráður sem endursögnin leitast við að rekja enda
skorti ljóðrænan texta oft slíkan rauðan þráð. Þá sé ómögulegt að skipta út
orðum í slíkum texta vegna þess að þá sé ekki lengur um hinn endursagða
texta að ræða heldur afbökun hans. Eigi þetta við um ljóðrænan texta
almennt sem vissulega getur verið í lausu máli á staðhæfingin enn frekar við
um ljóð sem eru bundnari að formi en ljóðrænn lausamálstexti.6
Þessi varnagli á að sumu leyti ekki við mörg ljóðanna sem fjallað var um
í fyrrnefndri athugun. Þau voru mörg hver boðunarljóð þar sem skáldinu var
svo mikið niðri fyrir að inntak eða boðskapur ljóðanna mótaði form þeirra
sem oft verður að líta á líkt og tæki til að koma boðskapnum til skila svo
eftir verði tekið.7 Vamaglinn er hins vegar í fullu gildi þegar Sjödægra á í
hlut. Þar kveður við allt annan tón. Mörg kvæða hennar höfðu upphaflega
verið birt áratuginn áður en bókin kom út og þá undir heiti Anonymusar en
það var höfundarnafn sem Jóhannes tók upp til að skapa sér frjálsari hendur
við formtilraunir.8 Önnur voru ort um svipað leyti þótt þau birtust fyrst í
bókinni. Sjödœgra gefur því innsýn í þær formtilraunir sem Jóhannes
ástundaði á fimmta og sjötta áratugi 20. aldar.9 Það er því ekki að undra að
formið skipti meira máli við lestur, skynjun og skilning á ljóðunum sem þar
4 Á það skal minnt að Sjödœgra er ákaflega blandað og misaldra rit. Mörg Ijóðanna höfðu birst áður f Tíma-
riti Máls og menningar og öðrum tímaritum allt frá árinu 1945 og eru því eldri en mörg Ijóðanna sem
fjallað var um í fyrri ritgerð minni. Sjá Jóhannes úr Kötlum 1976: 213-214. Hér verða því engar ályktanir
dregnar um þróun hugmynda en vakin athygli á að umfjöllunarefni greinanna skarast í tíma. Greinamar
gefa því fremur svipmyndir af ferli Jóhannesar en heildstæða sýn á höfundarverk hans.
5 Hjalti Hugason 2004: 77
6 Hedlund 2000: 13-14
7 Hjalti Hugason 2004: 77-78
8 Jóhannes úr Kötlum 1976:213-214.
9 Sigfús Daðason 35, sjá og 43. Sigfús taldi Jóhannes vera eina skáldið í formbyltingu 5. áratugar 20. aldar
sem hafnaði stuðlum alfarið.
72