Ritröð Guðfræðistofnunar - 01.09.2005, Side 143

ræn glíma unglinga á efri árum táningatímabilsins við manngerðar hug-
myndir um guð, endi með því að þeim er kastað fyrir róða, þ.e. að þau sjá
guð t.d. ekki lengur fyrir sér sem gamlan mann með skegg uppi á himnum.
Hans Ákerberg telur samt að barnatrúin lifi áfram tengd manngerðum fyrir-
myndum þótt þær hafi horfið undir yfirborð vitsmunalífsins. Þær lifa áfram
á forsendum tilfínningalífsins og geta komið fram þegar ógnir steðja að og
þörfin fyrir huggun og styrk verður mikil. Hann nefnir þetta fyrirbæri
affektiv antropomorfism og það gengur út á það að:„Göfgun þessara kennda
gerir guð að samnefnara allra þeirra jákvæðu eiginleika sem einkenna það
fólk sem viðkomandi einstaklingur lítur upp til og dáir.“ (Hans Ákerberg
1983:69)
Guðshugmyndir og bænir
Félagslegar kannanir á guðshugmyndum og trúarlífi íslendinga sem gerðar
hafa verið síðastliðana tvo áratugi3 sýna að um 80 % íslendinga telja sig trú-
aða og gera ráð fyrir tilvist guðs en um leið sýna þær að guðshugmyndimar
3 Veturinn 1986-1987 gerðu Bjöm Bjömsson og Pétur Pétursson könnun á trúarlíft fslendinga, trúaratferli,
viðhorfum til þjóðkirkjunnar og trúmála almennt. Könnunin var framkvæmd og kynnt undir nafni Guð-
fræðistofnunar H. í. og styrkt af Vísindasjóði íslands. Árið 2004 var gerð önnur sambærileg könnun þar
sem spumingalistinn frá því árið 1986 var hafður til viðmiðunar, en sumum spumingum breytt eða sleppt
og öðmm bætt við. Sú könnun var samstarfsverkefni Péturs Péturssonar prófessors við Guðfræðideild
H.Í., Biskupsstofu og Gallup á íslandi sem sá um framkvæmd könnunarinnar. Kristnisjóður, Gallup á
fslandi og Kirkjugarðar Reykjavíkur styrktu verkefnið fjárhagslega en stærsti styrkurinn kom frá Kristn-
ihátíðarsjóði. Markmið seinni könnunarinnar var að athuga hvaða breytingar hefðu orðið á trúarlífi og
viðhorfum íslendinga frá því að fyrri könnunin var gerð og um leið að kanna vissa þætti nánar, einkum
viðhorf almennings og afstöðu til stöðu og starfsemi þjóðkirkjunnar. Fyrri könnunin byggði á spum-
ingalistum sem sendir voru í pósti til slembiúrtaks einstaklinga í þjóðskrá á aldrinum 18-75 ára. Úrtakið
var 1000 einstaklingar og svömn 74,8%. Seinni könnunin var símakönnun og var byggð á úrtaki 1500
einstaklinga í þjóðskrá á aldrinum 13-75 ára. Svömnin í seinni könnuninni var töluvert minni eða 60,4 %.
Að frumkvæði rannsóknarhóps við háskólan f Tilburg í Hollandi var snemma á níunda áratugnum sett af
stað fjölþjóðleg könnun á lífsgildum og viðhorfum þar sem íslendingar komu við sögu. Það verkefni tak-
markaðist fyrst við Evrópuþjóðir en var fljótlega víkkað út þannig að Bandaríki Norður-Ameríku og fleiri
þjóðir vom teknar með. Svipaður spumingarlisti hefur verið lagður fyrir sambærileg slembiúrtök margra
þjóða á vissu árabili og þannig hafa safnast verðmæt gögn þar sem hægt er að bera saman margar þjóðir
og breytingar á gildismati og viðhorfum til margra ólfkra málaflokka. Eins og gefur að skilja eru trúar-
legar spumingar aðeins hluti þessa rannsóknarverkefnis. Það er t.d. ekkert spurt um trúarlega mótun og
uppeldi og viðhorf fólks til helgisiða og trúarathafna voru ekki tekin með í upphaft. Ekki er heldur spurt
um þátttöku í safnaðarstarfi og spumingin um bænaiðju segir lítið þar sem bæn og íhugun er nefnd í sömu
andrá.
Fyrstu niðurstöður alþjóðlegu gildakönnunarinnar þar sem ísland var tekið með birtust í skýrslu sem geftn
var út af Hagvangi árið 1984 og var sú könnun framkvæmd af því fyrirtæki. Þær vöktu talsverða athygli
og bentu til þess að trúarlíf, trúarviðhorf og afstaða íslendinga til kirkjunnar væm með nokkuð sérstökum
hætti og að full ástæða væri að efna til vandaðrar félagsfræðilegrar könnunar á þessu sviði. Síðan þetta
var hefur evrópska (alþjóðlega) gildakönnunin verið endurtekin tvisvar á íslandi, árin 1990 og 2000 og
hefur Félagsvísindastofnun Háskóla íslands haft veg og vanda af framkvæmd hennar.
141